شبکاری کارگران چه اثراتی بر سلامت روانی و عصبی کارگران میگذارد و آنها در حین کار در شب باید به چه نکاتی توجه کنند؟ و آیا شبکاری میتواند میزان خطرپذیری را در حین کار بالا ببرد؟
بهطورکلی 25 درصد از جمعیت شاغلین در محدوده ساعت 6 بعدازظهر تا 6 صبح مشغول به کار هستند که بهصورت عصر کاری یا شبکاری و یا نوبتکاری چرخشی است. به دلایل مختلف، نوبتکاری و شبکاری قابلحذف نبوده و بهصورت یک نیاز در صنعت تبدیل شده است و بنابراین فقط باید برای اجرای آن برنامهریزی صحیحی اعمال شود.
نوبتکاری و شبکاری میتواند با ایجاد اختلال در ریتم شبانهروزی و ساعت داخلی بدن و تغییرات هورمونی و بیوشیمیایی، بر سلامت انسان تأثیرات منفی برجای گذارند. اختلالات مزمن خواب (در 80-60 درصد از نوبتکاران)، مشکلات گوارشی مانند سوءهاضمه و زخمهای دستگاه گوارش، خستگی مزمن (در 80 درصد از نوبتکاران)، میزان بالای استرس، اعتیاد به مواد مخدر و افزایش شیوع عوامل خطر بیماریهای قلبی – عروقی مانند افزایش چربی خون و چاقی، از مهمترین و شناختهشدهترین عوارض سلامتی ناشی از نوبتکاری و شبکاری هستند. همچنین علاوه بر عوارض فوق، نوبتکاری میتواند بر زندگی خانوادگی و اجتماعی فرد نیز تأثیرات منفی برجای گذارد. احساس طبیعی نبودن زندگی فرد، جدا ماندن بیشتر از اجتماع، مشکل در انجام سرگرمیها و فعالیتهای تفریحی، مشکل در انجام مسئولیتهای خانواده و مشکل در زندگی زناشویی، از مهمترین عوارض غیر جسمانی نوبتکاری به شمار میروند.
شبکاری یکی از عوامل افزایش بروز حوادث ناشی از کار است، زیرا سطح هوشیاری و تمرکز در ساعات پایانی نوبت شب و اوایل بامداد به کمترین سطح رسیده و به همین دلیل امکان بروز خطای انسانی در کار در مجاورت دستگاهها و ایجاد حوادث شغلی بسیار افزایش مییابد.
اگرچه نوبتکاری میتواند باعث ایجاد عوارض سلامتی بر بدن انسان شود، ولی با انجام اقداماتی از طرف کارفرما و کارکنان، میتوان آثار سوء سلامتی ناشی از نوبتکاری را به حداقل رساند.
اجرای صحیح برنامه نوبتکاری از طرف کارفرما بهصورت چرخش روبهجلو [صبح – عصر – شب – استراحت (حداقل 24 ساعت)]، رعایت حداکثر مجاز ساعات کار در هر نوبتکاری، فراهم کردن نور کافی حداقل 1000 لوکس در محیط کار در نوبت شب، فراهم نمودن تسهیلات لازم برای کارکنان نوبت شب ازنظر نوع تغذیه و فرصت حداقل یک دوره استراحت کوتاهمدت در نوبت شب، از مهمترین اقدامات اصلاحی موردنیاز از طرف کارفرما است. همچنین کارکنان نیز با رعایت الگوهای صحیح تغذیهای قبل، طی نوبت و بعد از نوبت شب، رعایت برنامه صحیح خوابوبیداری در روز قبل و روز بعد از نوبت شب و انجام فعالیت ورزشی مناسب، میتوانند به کاهش آثار مضر سلامتی ناشی از شبکاری کمک کنند.
در خصوص الگوهای تغذیهای مناسب در نوبت شب، توصیه میشود شبکاران در نوبت شب از غذاهای پرنمک، غذاهای چرب و غذاهای ادویهدار، مرغ، همبرگر، گوشت چرب، پیتزا و لبنیات چرب استفاده نکنند (به دلیل دیرهضم بودن و افزایش ترشح اسید معده و تشدید مشکلات گوارشی) و بهجای آن از مایعات فراوان و غذاهای کمحجمتر در تعداد وعدههای بیشتر بهخصوص از سیبزمینی، حبوبات، میوهها و سبزیها، گوشت بدون چربی و مرغ آب پز بدون پوست استفاده کنند.
همچنین توصیه میشود افراد شبکار از مقادیر اندک قهوه و چای فقط در نیمه اول شیفت شب استفاده کنند، زیرا چای و قهوه به دلیل دارا بودن کافئین، باعث تشدید مشکلات گوارشی و تأثیر منفی بر خواب بعد از پایان شیفت (بهصورت مشکل در بیخواب رفتن و بیدار شدن مکرر) میشوند و اثرات آنها تا 7 ساعت در بدن باقی میماند.
ورزش منظم باعث افزایش تناسب جسمانی و کاهش خستگی طی شیفت شده و بهترین زمان پرداختن به فعالیتهای ورزشی در افراد شبکار، اوایل غروب است. رعایت الگوهای صحیح خوابوبیداری نیز از نکات مهم پیشگیرانه در شاغلین نوبتکار و شبکار است. خواب کافی در روز قبل از شبکاری بهصورت دوقسمتی (از 8 صبح تا ظهر و از 6 عصر تا 9 شب) و نیز یک چرت 30-20 دقیقهای طی دوره استراحت در شیفت شب، کلید هوشیاری و یک عامل بسیار مؤثر در حفظ هوشیاری در طول نوبت شب و کاهش احتمال بروز حوادث ناشی از کار است.
منبع: صنعت چاپ
گردآوریشده توسط پایگاه دانستنی آنلاین