#توکّل #سلامت_روان #بیشتر_بدانیم #دانستنی
به طور کلی، توکّل بر خدای قادر عالم حکیم، سبب می شود فرد بر توانایی ها و استعدادهای خدادادی خویش اعتماد نماید و علاوه بر این که در موفقیت ها و پیروزی ها گرفتار غرور و خودپسندی نمی شود، در مشکلات و گرفتاری های احتمالی نیز درمانده و گرفتار اختلال در عملکرد نمی گردد و احساس ایستادگی و مقاومت در برابر مشکلات را پیدا می کند و این خود بهترین وسیله تأمین سلامت روانی فرد است. در ذیل، به نمونه ها و آثار توکّل بر سلامت و بهداشت روان مطابق آنچه از آموزه های دینی و سیره معصومان(ع ) استفاده می شود، به اجمال اشاره می‌شود:
آثار و برکات توکّل
1ـ برآورده شدن احساس نیاز به تکیه گاه و اعتماد و دستیابی به احساس آرامش.
«و مَن یتوکَّل علىَ اللّه فهو حسبه.» (طلاق: 3) توکّل بر خدا باعث مى شود که همه ابزارها از کارآیى لازم برخوردار شوند و کمبودها نیز به خوبى ترمیم و جبران گردند.
2ـ رسیدن به بلوغ و رشدشناختی.
امام على(ع ) در سجده چنین فرمود: «و اتوکَّلُ علیکَ توکّل مَن یعلم انّک على کلِ شىء قدیر»؛ بر تو توکل مى کنم توکّل کسى که مى داند تو بر هر چیز توانا هستى. (محمّدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 83، ص 227)
3ـ احساس مثبت و خوش بینی نسبت به توانایی انجام کار و تلاش فرد (داشتن امید و شکوفا شدن استعدادها).
در عین حال، در روایات اسلامى شدیداً این معنا که مفهوم توکّل «ترک استفاده از اسباب وسایل عادى» می باشد، نفى شده است.
4ـ ازدیاد ایمان و اعتقاد قلبی.
خداوند می فرماید:«و على الله فلیتوکّل المؤمنون» (آل عمران: 122) ؛ افراد با ایمان تنها باید بر خدا توکّل کنند. توکّل لازمه جداناشدنى ایمان است. «و علىَ اللّه فتوکلّوا اِن کنتم مُۆمنین» (مائده: 23) بر خدا توکل کنید اگر ایمان دارید. «اِنّما المۆمنون الّذین اذا ذُکر اللّهُ وجِلت قلوبهُم و اذا تُلیت علیهم آیاته زادتهم ایماناً و على ربّهم یتوکلّون. (انفال: 2) توکّل و اعتماد به خداوند یکى ازصفات بارز مۆمنان است.
5ـ افزایش هوشمندی.
امام على(ع ) مى فرمایند: «مَن توکّل علَى اللّهِ اضائت له الشبهات و…» کسى که بر خدا توکّل کند تاریکى شبهات براى او روشن مى شود و اسباب پیروزى او فراهم مى گردد و از مشکلات رهایى مى یابد. (ر.ک: شرح غرر، ج 5، ص 72ـ414)
6 ـ افزون شدن سعی و تلاش فرد
توکّل وسیله نیرومندی و توانمندی فرد می شود.رسول اکرم(ص) می فرمایند: «مَن سَره ان یکونَ اقوىَ الناسِ فلیتوکّل علىَ اللّه» ؛ کسى که دوست دارد قوى ترین مردم باشد بر خدا توکل کند. (علاءالدین على المتقى بن حسام، کنزالعمال، ج 3، ص 101)
7ـ دریافت این مطلب که دیگران نمی توانند ضرری به او بزنند. (رهایی از ترس)
پیامبر اکرم(ص) از جبرئیل سۆال کرد: «ماالتوکلُ على اللّهِ عزّوجل؟» عرض کرد: «العلمُ باَنَّ المخلوقَ لا یضرُّ و لا ینفعُ و لا یعطى و لا یمنع و استعمالُ الیأسِ مِن الخلق»؛ حقیقت توکل علم و آگاهى به این است که مخلوق نمى تواند زیانى برساند و نه سودى و نه چیزى ببخشد و نه از او باز دارد. (محمّدباقر مجلسى، پیشین، ج 6، ص 138)
8-شناخت این موضوع که دیگران نیز سودی به حال او ندارند. (رهایی از وابستگی و دل بستگی ذلیلانه)
9ـ امیدواری به لطف و بخشش الهی.
امیرالمۆمنین(ع) می‌فرماید: «کیف اخافُ و انتَ اَملَى و کیف اُضام و انت مُتکّلى» چگونه بترسم در حالى که تو امید منى؟ و چگونه مقهور شوم، در حالى که تو تکیه گاه منى؟» (محمّدباقر مجلسى، بحار الانوار، ج 91، ص 229)
10ـ قطع امید و آرزو نسبت به دیگران.
امام على(ع): «فاذا کان العبدُ کذلک لم یعمل لاحد سوىَ الله و لم یرج و لم یخف سوىَ اللّهِ و لم یطع فى احد سوىَ اللّه، فهذا هو التوکّل»؛ نجات یافتن از وسوسه و شک و تردید و شبهه (رهایی و نجات از حرص، حسد، دنیاپرستی، بخل و تنگ نظری). توکّل نه تنها در عوامل برونى اثر مى‌گذارد، که در درون انسان نیز مۆثر است و او را از چنگال وسوسه ها و شبهات نجات مى دهد.
11ـ بی نیاز شدن از غیر خداوند (احساس استقلال).
امام على(ع) می فرماید: «یا ایها النّاسُ توکلّوا على اللّهِ واتّقوا به فانّه یکفى مِمّن سواه»؛ اى مردم بر خدا توکّل کنید و به او اعتماد داشته باشید چرا که انسان را از غیر خود بى نیاز مى کند.» (محمّدباقر مجلسى، پیشین، ج 55، ص 265.)
12- رهایی از گرفتاری ها و عذاب. افزایش تقرّب و ارتباط با خداوند.
سه وسیله نجات و پیروزى انسان عبارتند از: «توکّل بر خدا»، «اعتماد بر ذات پاک او» و «دعا» هستند.
13- افزایش یقین و باور .
امام على(ع) می فرماید: «فى التوکّل حقیقه الایقان» حقیقت یقین در توکل است. همچنین می فرماید:«التوکلُ مِن قوّهِ الیقین» توکّل زاییده قوت و شدت یقین است. (همان، ح 699.)
14- تبدیل گرفتاری ها، مشکلات و ناملایمات به اسباب آسایش و آرامش.
توکّل بر خدا آتش ها را گلستان مى کند توکلى همچون توکل حضرت ابراهیم. (على بن ابراهیم قمى، تفسیر، ج 2، ص 2)
15ـ رسیدن به عزّت و سربلندی (احساس بی نیازی و عزّت).
امام صادق(ع) می فرماید: «اِنّ الغنى و العزّ یجولانِ فاذا اظفرا بموضعِ التوکّل اوطناه»؛ توانگرى و عزّت پیوسته در حرکتند هنگامى که به محل توکل برسند آنجا را وطن خود انتخاب مى کنند. (محمّدبن یعقوب کلینى، اصول کافى، ج 2، ص 65) قلبى که کانون توکّل بر خداست، هم احساس بى نیازى از ماسوى اللّه مى کند و هم احساس عزّت و قدرت؛ چرا که تکیه بر قدرتى کرده که بالاتر از همه چیز است.
چگونه با توکّل به آرامش روان برسیم؟
اگر فرد در گرفتاری ها و مشکلات تنها به اسباب مادی توجه کند، به سادگی دست از عمل می کشد و ناامیدی او را از پای درمی آورد، ولی کسی که به خدا توکّل دارد، معتقد است که نبود شرایط مادی باعث عدم تحقق یک رویداد و یا عدم حل مشکل نمی شود همان گونه که در مورد حضرت ابراهیم(علیه السلام)چنین بود.( ام. رابین دیماتئو، پیشین، ج 2، ص 757 و 758)
با اندکی ملاحظه در تاریخچه زندگی بشر، درمی یابیم که رویدادهای زندگی گاهی در محدوده اختیار انسان هستند و در مواردی، اختیار فرد در وقوع آن ها نقشی ندارد. برای مثال، تصادف با اتومبیل، گاهی ناشی از بی احتیاطی فرد است، ولی گاهی او همه نکات ایمنی را در نظر می گیرد، ولی راننده اتومبیل مقابل، شخص بی ملاحظه ای است و باعث تصادف می‌شود. همچنین با در نظر داشتن برخی حوادث دیگر زندگی از قبیل زلزله، سیل و طوفان، روشن می شود که وقوع برخی رویدادها در زندگی، از اختیار انسان خارج است، و با توجه به اینکه همه رویدادهای جهان به اذن خداوند روی می دهند، می‌توان گفت: رویدادهای مزبور جزو سرنوشتی هستند که خداوند برای انسان مقدّر کرده است.(همان، ج 2، ص 758)
بنابراین، علت ناآرامی افراد عادی آن است که به چیزهایی تکیه می کنند که خود آن ها تکیه گاهی ندارند.
کسانی که در محبت دنیا غرق شده اند در همان گرداب خواسته های دنیوی خود دست و پا می زنند و هر لحظه احساس خطر می کنند و به این و آن متمسّک می شوند به زرق و برق دنیا تکیه می کنند تا از اضطراب برهند، ولی نمی توانند. قرآن کریم درباره افرادی که گرفتار آتش دوزخ می شوند، می فرماید: «و رَضُوا بالحیاهِ الدنیا و اطمأنّوا بها» ؛ این ها به دنیا بسنده کرده، راضی و مطمئن شده اند(یونس: 7)، «و ما الحیاه الدنیا الاّ متاعُ الغرور» (حدید: 20)؛ در حالی که دنیا کالای فریب است.
منبع: نیک صالحی
