جاده ابریشم
یکی از شاه راه های مهم بازرگانی در قاره ی آسیا، جاده ای به نام جاده ی ابریشم بوده است. فعل ماضی به کار بردن برای این جاده شاید زیاد درست نباشد زیرا این جاده هنوز هم وجود دارد و فعال است اما دیگر شکوه و رونق افسانه ای گذشته را شاید نداشته باشد. این جاده ی افسانه ای از جنوب آسیا، شمال آفریقا و قاره ی اروپا گذر می کرده و تاجران و بازرگانان بسیاری را به خود دیده است که برای تبادل کالاها و در پی آن فرهنگ ها از این جاده گذر کرده اند. در ادامه با ما همراه باشید تا به همراه هم نگاهی به این که چرا جاده ی ابریشم به این نام معروف شده است داشته باشیم.
نگاهی بر تاریخ جاده ابریشم
در بسیاری از کتب تاریخی این گونه نوشته اند که جغرافی دان آلمانی، فردیناند ریختوفن برای اولین بار در سال ۱۸۷۷ به این جاده ی پهناور نام ابریشم را داده است وتنها دلیل آن هم حمل ابریشم چین از این جاده به کشورهای حوزه ی دریای مدیترانه و مناطق دیگر است. این اسم دلالت بر شبکه‌ای از راه‌های تجاری در این مسیر داشت که چین و اروپا را از قرن ۳ پیش از میلاد به هم وصل می‌کرد. اما مالکوم کالج، مورخ و تاریخ نگار معروف انگلیسی، به وجود آمدن جاده ابریشم را به اوایل دوران مهرداد دوم، یکی از شاهان اشکانی مرتبط می‌داند. اما می‌توان در هر دوی این نظریه ها شک کرد زیرا، اگر چه محل قرار‌گرفتن مکان هایی پیش از تاریخ همچون تپه چخماق شاهرود، تپه حصار دامغان، چشمه علی‌ری، تپه گودین کنگاور و یا تپه‌های سراب وسرآسیاب کرمانشاه را به دقت بررسی کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که انسان‌های پیش از تولد مسیح نیز به اهمیت و جایگاه این شاهراه تجاری پی برده بودند. پس در نتیجه جاده ی ابریشم جاده ای که امروزه آن را جاده ی ابریشم می نامیم سال ها قبل تر دایر و شناخته شده بوده است و اهمیتی تعیین کننده داشته است. در حدود ۴ الی ۶۳ هزار سال پیش از میلاد مسیح، مردمی که در کنار صحرای غربی و صحرای مصر زندگی می کرده اند، شروع به تبادل و آوردن حیوانات اهلی از این منطقه به مناطق خودشان کردند.
حتی پیش از ظهور فراعنه ی مصر، ۴ هزار سال قبل از میلاد مسیح در منطقه ی کنعان، از جنوب غربی آسیا جانوران اهلی و سفال خریداری و از طریق این جاده منتقل می شده است. در زمان ساسانیان، بازرگانی در جاده ی ابریشم و دریافت حق و حقوق گمرکی از آن، یکی از ره های درآمدی حکومت ساسانیان از راه این جاده و از بازرگانان و کاروانیان بوده است. ضمن این که تجار ایرانی گیاهان دارویی و عسل، قالی، سنگ های با ارزش و گران بها و پارچه بیشترین تجارتشان از طریق این جاده بوده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید بزرگ ترین مشتری تجار ایرانی، چینی ها بوده اند. از صادرات مهم چین به ایران هم پارچه های ابریشمی بوده است که حتی در دوره ای در دریای بیزانس، حکم پول رایج و مقبول را داشت. این مسیر از دوران پیش از تولد مسیح تا عصر حکومت صفویه یکی از راه های اصلی تجارت آسیا و شاید دنیا محسوب می‌شده است که در دوره های مختلف چند راه فرعی به راه اصلی آن یا پیوسته است و یا از آن منشعب می‌شده است. بنابراین در طول این شبکه های ارتباطی تجاری برای کسانی که از آن گذر می کردند، بناها، روستاها، شهرهای گوناگونی هم ساخته و مورد استفاده قرار گرفته اند. بعضی از این شهر ها هنوز هم به حیات شهری خود ادامه می‌دهند و وجود دارند. از مشهد و ری می توان به این شهر ها اشاره کرد. اما بسیاری از آن ها به ویرانه یا تپه‌های باستانی در حال حاضر تبدیل شده‌اند. از جمله بناهای این مسیر می‌توان به کاروانسرای شرف ، کاروانسرای آهوان، کاروانسرای قوشه ، کاروانسرای بیستون و پل‌های بیستون و خاتون را نام برد.
ضمن آن‌که باید حتما به این نکته اشاره کرد که به دلیل پر تردد بودن این جاده، کتیبه‌ها و نقش برجسته‌های مهمی در حاشیه این مسیر بر روی کوه ها کنده شده که در حکم بیلبوردهای تبلیغاتی امروزه برای تجار آن زمان بوده است. از مهم ترین این بیلبوردهای باستانی می‌توان به نقش برجسته آنوبانی در سرپل ذهاب که قدیمی‌ترین نقش برجسته ایران است و یا نقش برجسته بیستون در نزدیکی کرمانشاه و نقش برجسته فتحعلی شاه قاجار در کنار چشمه علی ری که روی نقش برجسته بهرام چوبین حجاری شده است، اشاره کرد. البته از نظر تاریخی باید بدانید که هدف ایرانیان در آن زمان تنها از داشتن ابریشم، تجارت نبود بلکه می خواستند امپراتوری روم را تضعیف کنند. البته بیزانسی ها در برابر این سیاست ایران ساکت نمی ماندند و به مقابله بر می خواستند اما بی نتیجه می ماند که توضیح آن البته در مجال این بحث نیست. در حدود سال ۵۳۱ میلادی، بین ایران، بیزانس و ترک ها بر سر تصاحب امتیاز جاده ی ابریشم رقابتی بسیار بزرگ شکل گرفت. بر طبق پژوهش های باستانی انجام شده در زمینه ی جاده ی ابریشم، اهمیت این جاده از قرن ۱۹ برای اروپاییان معلوم شد و آن ها در صدد پژوهش ها و عملیات باستان شناسی در این منطقه بر آمدند. در این راه اتفاقا اشیای باستانی نیز کشف شد که هم اکنون در موزه هرمیناژ سنت پترزبورگ نگه داری می شود و در سال ۲۰۱۴ قسمتی از این اشیا کشف شده به نمایش عموم نیز در آمدند.
جاده ابریشم جدید
در حال حاضر مجمع جهانی شهرهای جاده ابریشم در شهر قزوین به عنوان یک مرکز بین المللی فرهنگی، اقتصادی و گردشگری در ایران با نظارت آژانس برنامه اسکان با هدف تعامل سازنده و همکاری متقابل با ۳۰۰ شهر از ۷۳ کشور که در مسیر جاده ی ابریشم قرار دارند شکل گرفته است. هدف این سازمان، تحقق اهداف پایدار توسعه ی تجاری با تشکل های فرهنگی، اقتصادی و گردشگری است که در سال ۱۳۹۵ در کاروانسرای سعد السلطنه قزوین تاسیس شد. در ۱۶ مه سال ۲۰۱۷ طی مراسمی در چین و با حضور ۳۰ تن از رهبران جهان، جاده ی ابریشم جدید در چین افتتاح شد تا راه جدید برای فرصت های اقتصادی چین که در حال حاضر یکی از قدرت های اقتصادی جهان است، به وجود آید. جاده ی ابریشم جدید امکانی تازه در اختیار کشورها قرار می دهد تا تجارت خود از آسیا، اروپا وآفریقا را بیش از پیش گسترش دهند.
منبع: الی گشت
