فرش‌های مشهور ایرانی را بشناسیم

#فرش_ایرانی #دانستنی #بیشتر_بدانیم

در بخش پیشین در مورد تاریخچه فرش ایرانی مطالبی ارائه گردید. در این نوشته در خصوص انواع فرش های دستبافت از نظر طرح و نقشه، اعم از قالی و قالیچه که در استان ها و مناطق مختلف کشور پهناور ایران به دست فرشبافان هنرمند ایرانی بافته شده یا می شود، سخن خواهیم گفت.

قالیچه ترکمن

این فرش در تملک سان مارکو قرار دارد و ۴ فرش دیگر در سال ۱۶۲۲ و همچنین سه فرش زربافت ابریشمی نیز به وسیلۀ ایرانیان در سال ۱۶۳۶ به ونیز راه یافتند.

قالیچه مود خراسان

قالیچۀ مود خراسان به شیوۀ قالی‌های مشهد بافته می‌شود و در بین تولیدات خراسان از بهترین‌هاست. اما ازآنجاکه تولیدات آن بسیار ناچیز است، تعداد بسیار کمی روانۀ بازار می‌شود. اندازۀ قالیچۀ مود ۸ متر مربع است. رنگ قالی‌ها هم‌خوان و معمولاً تیره‌است.

قالی شهر مشهد

قالی مشهد در کارگاه‌های این شهر و اطراف آن بافته می‌شود. این قالی از مرغوبیت چشمگیری برخوردار است و معمولاً به بازارهای غرب و انگلستان می‌رود. نقش‌های به‌کاررفته در آن‌ها نقش‌های ترنج، اسلیمی و پیچک مانند هستند.

قالی‌بافی در شهر مشهد حدود پنج قرن قدمت دارد. یکی از قدیمی‌ترین فرش‌های مشهد که موجود است، نوعی فرش نماز (سجاده) است که توسط شاه تهماسب به سلیمان باشکوه در سال ۱۵۵۶ میلادی هدیه شده‌است. این فرش‌ها در سه درجه کیفیتی در کارگاه سلطان ابراهیم میرزا، فرزند سام میرزا و برادرزادۀ شاه طهماسب، بافته می‌شده‌است. یکی از انواع درجه یک آن تا چند سال پیش در لندن بود و به اعتقاد برخی، در اختیار کلکسیونر معروف، شیخ سعود آل ثانی قطری است. تعدادی از نمونه‌های درجه دوم و سوم هنوز در موزۀ توپکاپی موجود است.

 در سدۀ ۱۹ و ۲۰ میلادی محبوبیت قالی مشهد به حدی رسید که از آن علاوه بر استفاده در داخل کشور، برای صادرات نیز بهره می‌جستند؛ الیاف پشمی به کار رفته در این فرش‌ها به شدت صیقل داده می‌شدند تا رنگ را بهتر به خود جذب کنند، اما این عمل از دیگر سو باعث کاهش عمر فرش‌ها نیز می‌گشت و این عاملی بود که تصویر بدی از قالی مشهد در اذهان شکل گیرد تا جایی که صادرات این فرش به اروپا به طور چشمگیری کاهش یافت. متأسفانه قالی‌های به‌جای‌مانده از آن دوران نیز همگی در معرض فرسایش قرار دارند.

قالی زنجان

فرش‌بافی در زنجان یکی از صنایع با قدمت زیاد است که نقش قابل توجهی در صادرات فرش ایران ایفا می‌کند. قدمت فرش بافی را می توان از اوایل بنای این شهر نام برد یعنی از زمان پادشاهی اردشیربابکان. فرش های صادراتی زنجان از بهترین جلوه‌های فرهنگی این استان هستند. فرش افشار زنجان یکی از پر طرفدارترین فرش های ایرانی است به طوری که به دلیل زیبایی طرح و رنگ در کشورهای اروپایی بسیار مورد استقبال قرار گرفته است.

 قالی باصری

این قالی که رنگ مشخصه ی آن نارنجی است؛ توسط زنان ایل باصری که ایلی کوچنده و پارس نژاد در استان فارس است بافته می شود. همچنین استفاده از عناصر طبیعت، مثل گل ها، گیاهان و پرندگان نیز از ویژگی های یک قالی ایل باصری می باشد.

 قالیچه شیراز و نیریز

نیریز در شرق و در کنار دریاچه بختگان در استان فارس قرار دارد. این ناحیه قالی‌هایی با کیفیت گوناگون و رنگ آمیزی زنده دارد و تیرگی رنگ‌ها از ویژگی‌های خاص قالیچه‌های افشاری است، از بوته‌های متنوع تزیینی به صورت تک و تکراری استفاده می‌شود و ساختار تار و پود آن از کتان است. بسته به کیفیت پشم پرز قالیچه‌ها را نیمه بلند می‌چینند.

قالیچه بیرجند

بیرجند در میانۀ راه مشهد و زاهدان و نزدیک به مرز افغانستان است. همچون بخش های دیگر شرق ایران قالیچه‌های این ناحیه نیز با گره جفتی و چهارتار بافته می‌شوند. قالی‌های بزرگ بیرجندی تا ۲۰ متر مربع نیز بافته می‌شوند. از رنگ های نارنجی، قرمز و آبی برای ایجاد تضاد با بژ در زمینه استفاده می‌شود. تار و پود آن پیشتراز پشم بوده است. اما در قالی‌های جدید بیشتر از کتان استفاده می‌شود. این قالیچه دوام چندانی ندارد و پرزهای آن نیمه‌بلند و بلند چیده می‌شوند.

 قالیچه تصویری بلوچی

گروه‌هایی از اقوام بلوچ که ساکن افغانستان هستند، از سال ها پیش قالی می‌بافتند. اکثر طوایف بلوچی مسلمان سنی هستند و به زبانی نزدیک به پارسی میانه صحبت می‌کنند. طرح‌های قالیچه‌های بلوچی بیشتر از نقش های ترکمن گرفته شده‌اند و بقیه ترکیبی از طرح‌های قالی بخش های دیگر ایرانند. در آن‌ها رنگ‌های مصنوعی کمتر به‌کاررفته و بیشتر از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود.

منبع: شهر فرش