کشاورزی زیستی (کشاورزی ارگانیک، طبیعی یا آلی)، نوعی کشاورزی است که در تولید و فرآوری محصولات آن از کودهای شیمیایی، سموم، هورمونها و دگرگونی ها و دستکاریهای ژنتیکی استفاده نشود و همه مراحل تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهادههای طبیعی (همچون کود زیستی، کمپوست ها، حشرات سودمند، ریزاندامگان کارآ یا EM) باشد. کشاورزی ارگانیک سیستمی تولیدی است که سلامت خاک، اکوسیستمها و انسان را پایدار میسازد و بر فرایند بوم شناسانه، تنوع زیستی و چرخههای سازگار با شرایط محلی تکیه دارد.
فراوردههای کشاورزی زیستی در کشور ما با نام محصولات سالم و در کشورهای اروپایی و آمریکایی با نام کشاورزی زیستی (به انگلیسی: Organic farming) و یا کشاورزی بیولوژیک (Bio) شناخته میشود.
کشاورزی زیستی، یک سیستم مدیریتی جامعی است که کمیت و کیفیت محصولات از تولید تا فرآوری و انتقال به مصرف کننده، سلامت خاک، گیاه، حیوان، انسان، میکروارگانیسمها، محیط سیاره زمین به عنوان یک موجود زنده واحد، اصول اکولوژیکی، محیط زیست، اصول عدالت و روابط اجتماعی، احترام به مخلوقات و اصول پایداری زیستی در آن مد نظر است.
دلیل تقاضا
نخستین دلیل مهم برای تقاضای جهانی محصولات زیستی، وجود مزه بهتر، خواص غذایی بیشتر و طبیعی این محصولات نسبت به محصولات تولید شده در سیستم زراعی رایج و محصولات اصلاح شدهاست. مطالعات نشان میدهد ارزش غذایی و ویتامین ها در غالب محصولات زیستی و اصلاح نشده بسیار بیشتر از محصولات سیستم رایج است از این جمله میتوان به محتوی بیشتر ویتامین هایی مانند ویتامین B ویتامین C، ویتامین E و لیکوپن و مواد معدنی همچون منیزیم، آهن و روی در محصولات باغی مانند گوجه فرنگی و وجود آنتیاکسیدان ها و اسیدهای آمینه مفید در سایر محصولات اشاره کرد.
دلیل دیگر تقاضا برای این محصولات سازگاری زیست محیطی این محصولات چه از فرایند تولید تا انتقال به مصرف کننده و نیز سیستم جامع اکولوژیکی مدیریت این مزارع است که حداقل آسیب زیست محیطی و حداکثر سازگاری آن با سیستمهای طبیعی را در بر دارد.
یک دلیل دیگر برای درخواست تولید فراوردههای زیستی در سطح دنیا، وجود باورهای اخلاقی و دینی است که این باورها محیط زیست را به عنوان محیطی برای پرورش نسلهای گذشته حال و آینده و به جهت تولید غذا برای نسلهای مختلف در نظر میگیرد و هر گونه صدمه زدن به آن را از لحاظ اخلاقی و یا مذهبی را محکوم میکند.
اقدامات
حفاظت خاک به عنوان یک موجود زنده واحد، اولین و اصلیترین هدف در کشت زیستی مد نظر قرار میگیرد. به طوری که سایر عوامل و نهادها باید به گونهای باشد که در دراز مدت سبب حاصلخیزی بیشتر خاک و احیای اکوسیستم زنده آن گردد.
مقایسه
محتوی کربن خاک براساس کود دهی در صورتی که تناوب مورد کشت برای سیستم زراعی بصورت غله و علوفه تکرار شود: محتوی کربن خاکی که با کود دامی تغذیه شدهاست بسیار بیشتر از سیستمهای دارای کود د÷هی شیمیایی و بدون کود بوده همچنین روند افزایش آن آشکار است. طبق نمودار زیر کشاورزی زیستی ترتیب کربن و مواد معدنی و حشرات سودمند مانند کرم خاکی و ریزاندامگان (میکروارگانیسمها) در خاک بسیار بیشتر از کشاورزی رایج است.
دیدگاه اقتصادی
جنبههای اقتصادی کشاورزی زیستی: یک نظام کشاورزی پایدار، طبق تعریف باید جواب گویی نیازهای نسل کنونی، بدون مخاطره انداختن نیازهای نسل آینده باشد، ضمن این که بایداز نظر اقتصادی برای کشاورزان و جامعه به طور کلی پایدار و امکانپذیر باشد. کشاورزان زیستی با کشت چندین محصول در یک زمان که اغلب با دامداری همراه است تنوع شغلی خود را افزایش میدهند. تنوع، مخاطرات اقتصادی را کاهش میدهد و باعث خودکفایی در زمینه عناصر غذایی، تغذیه دام، مواد آلی خاک و انرژی میشود.
هزینهها
هزینه تولید در مزارع زیستی به دلیل استفاده کمتر از نهادههای خارجی، کمتر از مزارع رایج است. خرید کودهای مصنوعی وآفت کش در این نظام وجود ندارد. هزینه علوفه خریداری شده، دامپزشکی و تعویض دام نیز کمتر است. علاوه بر این کشاورزان زیستی هزینه کمتری را برای استهلاک سرمایهگذاریهای مربوط به نهادههایی نظیر ابزارهای ماشین و تجهیزات پرداخت میکنند. روی هم رفته هزینه نهادهها در مزارع زیستی کمتر است.
بازار
تقاضا برای مواد غذایی زیستی، نه تنها در کانادا، بلکه در آمریکای شمالی، ژاپن و اروپا به سرعت رو به افزایش است. این رشد فزاینده باعث نوسان قیمت در بازار شدهاست. به عنوان مثال، در برخی بازارها، تقاضاهای بسیار ویژهای در زمینه کیفیت محصول وجود دارد که سال به سال تغییر میکنند. صنعت زیستی هنوز در حال گسترش است و زیر ساختهای نظامهای حمل و نقل، عمده فروشی و توزیع در مراحل اولیّه شکل گیری است. برخی کشاورزان کنترل بازار را در اختیار دارند. بعضی از آن ها اتحادیههای بزرگ و برخی تعاونیهای کوچک را تشکیل دادند که امکانات فرآوری و عملآوری را دارند. کشاورزان اگر بخواهند از ما به التفاوت قیمت برای محصولاتشان استفاده کنند، باید محصولی با کیفیت بالا تولید نمایند که این امر مستلزم اقدامات زیادی است
گواهی زیستی
استانداردهای در کشاورزی زیستی شامل اصول و قواعد، پیشنهادها و ضرورت هایی هستند که باید در کلیه مراحل تولید فرآوری و انتقال محصول به مصرف کننده رعایت شوند؛ و کشاورزان باید همواره آماده بازرسی مزرعه باشند.
کارهای ممنوع
استفاده از علفکشها، آفت کشها و کودهای شیمیایی
استفاده از فراوردههای ژنتیکی در هر شکل (از قبیل بذر، مایه تلقیح بذری، غذای دام و غیره)
استفاده از فاضلاب شهری به منظور اصلاح خاک
استفاده از دگرگونیهای ژنتیکی
استفاده از هورمونها
سودمندی ها
تولید غذا با کیفیت بالا و مقدار کافی
همگامی با طبیعت و نه سلطه بر آن
تقویت چرخههای بیولوژیکی
حفظ و افزایش حاصلخیزی خاک در دراز مدت
بهرهگیری از منابع تجدید شونده تا حد امکان
بسته عمل کردن در خصوص چرخه مواد آلی و عناصر غذایی
فراهم آوردن شرایطی برای دامها که بتوانند کل رفتار غریزی خود را بروز دهند
حفظ تنوع ژنتیکی سیستم کشاورزی با محیط اطراف
امکان کسب درآمد برای کشاورزان؛ جلب رضایت آن ها و ایجاد محیطی سالم
در نظر گرفتن اثرات گستردهتر اجتماعی و اکولوژیکی سیستم زراعی.
جمعبندی
کشاورزی زیستی سیستمی است که در صورتی که از طرف مردم و دولت و نهادهای غیردولتی به آن توجه شود میتواند منجر به حفاظت و حاصلخیزی خاک در بلند مدت سلامت و تولید بالای محصولات گیاهی و دامی، بالابردن کیفیت و اهمیت غذایی، اثرات مثبت اجتماعی، بازار مناسب و صرفه اقتصادی گردد. خوشبختانه در سال های اخیر اقداماتی اساسی از طرف بخش خصوصی در ایران انجام گرفته است.
منبع: