سعدی شیرازی از فاخرترین و ارجمندترین شعرای ایرانی است

دانستنی آنلاین:  اول اردیبهشت روز بزرگداشت سعدی شیرازی است.

ابو محمد مشرف الدین مصلح ابن عبدالله بن شرف الدین شیرازی، ملقب به ملک الکلام و افصح المتکلمین در سال‌های اول سده هفتم هجری در حدود سال ۶۰۶ هجری قمری در شیراز متولد شد،

خانواده او از عالمان دین و پدرش از کارکنان دربار اتابک بود و سعدی نیز از همان دوران کودکی تحت تعلیم و تربیت پدرش قرار گرفت و در همان دوران کودکی نیز پدرش را از دست داد و تحت تکفل جد مادری خود قرار گرفت.

سعدی علوم دینی خود را در شیراز یادگرفت و پس از آن به بغداد رفت، این سفر آغاز سفرهای طولانی سعدی شیرازی بود که در بوستان و گلستان نیز از آنها یاد کرده است.

۳۵ سال سفر کردن از سعدی انسانی وارسته ساخت، انسانی که آزادگی، خدمت به خلق و عشق‌ورزی را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داد و موجب شد سعدی حتی در زمان خودش نیز فردی مشهور در میان عالمان باشد این در حالی است که سعدی به مکه، روم، حجاز، شام و لبنان نیز سفر کرده بود و عالمی دنیا دیده بود.

اشعار سعدی جلوه‌ای از ابعاد شخصیتی او است شخصی که خامی خود را در تکثر سفر از دست داده و با اقتباسی از شیوه اسلوبی انوری این سبک را به کمال رساند البته نوگرایی و ساختار نوینی که سعدی در اشعارش استفاده کرد موجب شد همچون ققنوس سر از میان آتش برآورده و جایگاه شعر پارسی را در میان پارسی زبانان جهان ارتقا دهد.

سعدی را افصح المتکلمین می‌نامند نامی که اگر آن را به معنای شیوایی، سادگی و شیرینی تقلیل دهیم جفایی بزرگ در حق وی بوده زیرا او علاوه بر تمام ویژگی‌های ذکر شده دارای گیرایی و بلیغ بودن در کلام است که موجب شده سعدی شیرازی از فاخرترین و ارجمندترین شعرای ایرانیان باشد.

درون مایه ادبیات سعدی به گونه‌ای است که برخی می‌پندارند سعدی به زبان فارسی معاصر شعر سروده اما چنین نیست و این شاعر شیرین سخن شیوه نثر فارسی را چنان دلنشین ساخته که زبان او زبان رایج فارسی شده است.

«گر زر فدای دوست کنند اهل روزگار / ما سر فدای پای رسالت رسان دوست»

پژوهشگر تاریخی و استاد دانشگاه دراین باره می گوید بعد زمانی در ادبیات سعدی هیچ جایگاهی ندارد و او زمان را در نوردیده و در طول تاریخ حرکت می‌کند به گونه‌ای که درون مایه ادبیات سعدی هیچگاه غبار تاریخ بر آن ننشسته است.

ندا مظفری هنرمندی در خصوص نثر سعدی اینگونه گفت: «گر زر فدای دوست کنند اهل روزگار / ما سر فدای پای رسالت رسان دوست» کنیم این نشان از عمق ادراک فردی است که برای سرودن شعر خود را در قالب معشوق خود معنا کرده و گویی عاشق در معشوق ذوب گشته تا معنا بپذیرد.

وی بیان کرد: علاوه بر مجذوب یار شدن، سعدی استاد اخلاق است و کوشیده راهی را برای مردم ترسیم کند که منجر به آگاهی آنان و حرکت به سوی معبود شود لازم به ذکر است که سعدی انسان را عاشقی می‌داند که برای رسیدن به معشوق خود که خداوند است از جان گذشته تا دیدار یار محقق گردد.

مظفری هنرمندی یادآور شد: موضوع وصال حق در ادبیات سعدی به قدری مشهود بوده که او اینگونه سروده است «دیده از دیدار خوبان برگرفتن مشکل‌ست / هر که ما را این نصیحت می‌کند بی‌حاصل‌ست».

این پژوهشگر معتقد است: سعدی با آرایه های ادبی که در کلامش به کار بسته است سعی در جذب حداکثری افراد داشته و توانسته است به خوبی به این موضوع دست‌یابد چون هر آن کس که حتی به ادبیات علاقه مند نباشد اما همواره بوستان و گلستان سعدی را به عنوان نمونه منحصر به فردی از ادبیات دنبال نموده و حتی در زندگی روزمره نیز استفاده کرده است.

گلستان سعدی و بررسی موشکافانه

سبک گلستان سعدی را می‌توان در مجموع عراقی دانست.

این اثر با نثری فنی و مسجع و همچنین با تکیه بر سبک شخصی سعدی نوشته شده و همین ویژگی باعث تمایز جدی گلستان از سایر کتب ادبیِ نظیر آن گردیده است.

سبک عراقی از نظر زبانی و کاربرد واژه‌ها با سبک خراسانی متفاوت است، اما در مواردی از گلستان، واژه‌های کهن پهلوی که از مختصات سبک خراسانی است دیده می‌شود و این نکته بیان می‌دارد که سبک گلستان به طور کامل زیرمجموعه‌ی سبک عراقی نیست.

بوستان یا سعدی نامه؛ شرب اندر شربت

«سعدی نامه» یا «بوستان» به قول استاد مرحوم غلامحسین یوسفی مشهورتر از آن است که به معرفی نیاز داشته باشد این در حالی است که پندها و آرزوهایی که سعدی برای انسان دارد و در بوستان جمع‌آوری کرده بیش از سایر آثار او جلوه‌گر است.

به عبارت دیگر سعدی در بوستان کوشیده تا مدینه فاضله‌ای که خود به دنبال آن است را برای سایر انسان‌ها ترسیم کند.

سعدی در بوستان جهانی را برای انسان ترسیم کرده که مملو از نیکی، پاکی، دادگری و انسانیت بوده و این جهانی که سعدی برای انسان طراحی کرده به تعبیر مولوی «شرب اندر شربت است».

سعدی و روایت داستان نویسی شیراز

سعدی به شیوه قدما از زبان قصه برای بیان اندیشه‌های خود بهره برده لازم به ذکر است که در تاریخ زندگی بشر قصه‌گویی، جایگاه ویژه‌ای دارد و در میان ملل شرق، داستان‌گویی در طبقات مختلف رواج داشته است.

در دوران اسلامی طبقه‌ای به نام قصاص ظهور کردند که کارشان قصه گفتن برای مردم و سرگرم کردن آنها بوده است و چه دلیلی برای اهمیت قصه از این بهتر که بخش عمده‌ای از قرآن کریم، قصه‌های پیامبران و اقوام گذشته در قصه‌های پارسی زبانان به یادگار مانده است.

سعدی نیز به پیروی از این شیوه، که تنها زبان بیان هنری اخلاقیات بوده طرح آثار خود بویژه بوستان را ریخته است.

اخلاق در دیدگاه سعدی

سعدی که ۳۵ سال از عمر خود را به سفر گذرانده بود، ۳۰ سال پایانی عمر خویش را به طاعت و عبادت معبود گذراند آنچه در کتب تاریخی نقل شده است این بوده که شخصی که منکر سعدی بوده شبی در خواب دید که ملائکه با طبقه‌ای نور پایین می‌آیند، پرسید: «این کرامات از آن کیست؟»، گفتند: «برای سعدی است امروز بیتی سروده که مقبول خداوند قرار گرفته است» و آن بیت آن بوده که «برگ درختان سبز در نظر هوشیار / هر ورقش دفتری است معرفت کردگار».

شیخ به در خانه سعدی رفته که ماجرا را بگوید که می‌بیند سعدی چراغی روشن کرده و به آواز بلند این بیت را می‌خواند و می‌گرید.

سعدی استاد اخلاق است و در تمامی اشعارش کوشیده تا انسانی را به جامعه معرفی کند که دارای خصایص عرفانی و اخلاقی است و اصلاً نمی‌توان به جز این مسئله را برای سعدی متصور شد چون آنچه از اشعارش برمی‌آید مبین این است که سعدی سعی خود را به کار بسته تا جامعه را اصلاح کند.

این شاعر شیرین سخن پارسی روش نوینی را بر آموزش پندهای اخلاقی به کار بسته بود. سعدی نمی‌کوشید تا با موعظه شخصی را از کار بد خود آگاه کند بلکه مفاهیم و محتوای زیبای اخلاقی را با تکیه بر قدرت معنوی انسان‌ها مورد ارزیابی قرار می‌داد تا انسانی نمونه تربیت کند و حداقل اگر جامعه‌ای فاضله ندارد، به دور از ویژگی‌های نا مناسب بشری و سالم باشد.

از طرف دیگر درویشان را می‌ستاید اما نیرنگ برخی از آنان را نکوهش می‌کند، اسراف و پرخوری آنان هم گاهی به باد استهزا گرفته می‌شود. درس‌های اخلاقی وی در قالب وعظ و خطابه به همین منوال رفتارهای مناسب فردی و اجتماعی ادامه می‌یابد.