زیستفناوری یا بیوتکنولوژی به مفهوم استفاده از سیستمهای زنده و ارگانیسمها برای توسعه یا تولید محصولات یا هر گونه کاربرد تکنولوژیکی است که از سیستمهای زیستی، موجودات زنده یا مشتقات آن استفاده میکند تا محصولات یا فرآیندهای خاصی را ایجاد یا اصلاح کند، این واژه نخستین بار در سال ۱۹۱۹ توسط کارل ارکی (Karl Ereky) بیان شد.
بهطور کلی هر گونه کنش هوشمندانه بشر در آفرینش، بهبود و عرضه فراوردههای گوناگون با استفاده از جانداران، به ویژه از طریق دستکاری آنها در سطح مولکولی در حیطه این مهمترین، پاکترین و اقتصادیترین فناوری سده حاضر، زیستفناوری یا بیوتکنولوژی ، قرار میگیرد. نام این دانش از این رو در ایران و تقریباً در تمام کشورهای جهان با نام « زیستفناوری یا بیوتکنولوژی» شناخته میشود.
زیستفناوری یا بیوتکنولوژی از جمله واژههای پر سرو صدای سالهای اخیر است. این واژه را درست یا نادرست به مفهوم همه چیز برای مردم به کار میبرند. بیوتکنولوژی را در یک تعریف کلی بهکارگیری اندامگان یا ارگانیسم یا فرایندهای زیستی در صنایع تولیدی یا خدماتی دانستهاند. تعریف ساده این پدیده نوین عبارت است از دانشی که کاربرد یکپارچه زیستشیمی، میکروبشناسی و فناوریهای تولید را در سامانههای زیستی به دلیل استفادهای که در سرشت بین رشتهای علوم دارند مطالعه میکنند.
تعریف زیستفناوری یا بیوتکنولوژی :
فنونی که از موجودات زنده برای ساخت یا تغییر محصولات، ارتقا کیفی گیاهان یا حیوانات و تغییر صفات میکروارگانیسمها برای کاربردهای ویژه استفاده میکند. زیستفناوری یا بیوتکنولوژی به لحاظ ویژگیهای ذاتی خود دانشی بین رشتهای است. کاربرد این گونه دانشها در مواردی است که ترکیب ایدههای حاصل در طی همکاری چند رشته به تبلور قلمرویی با نظام جدید میانجامد و زمینهها و روششناسی خاص خود را دارد و در نهایت حاصل برهمکنش بخشهای گوناگون زیستشناسی و مهندسی است. زیستفناوری یا بیوتکنولوژی در اصل هستهای مرکزی و دارای دو جزء است: یک جزء آن در پی دستیابی به بهترین کاتالیزور برای یک فرایند یا عملکرد ویژهاست و جزء دیگر سامانه یا واکنشگری است که کاتالیزورها در آن عمل میکنند.
کاربردهای زیستفناوری یا بیوتکنولوژی
کاربردهای زیست فناوری عبارتند از:
- اصلاح نباتات و دام، تهیه نان، ماست و پنیر
- تولید پادزیستها (آنتیبیوتیکها)، انسولین انسانی و اینترفرون علوم آزمایشگاهی
- دستکاری ژنها و انتقال ژن از یک موجود زنده به دیگری یا به عبارت دیگر مهندسی ژنتیک
- تولید و بهکارگیری تکنیکهای نوین زیست فناوری در افزایش تولید شیر و گوشت دام
- بهکارگیری تکنیکهای نوین زیست فناوری در تراریزش برنج
- همچنین تولید داروهای نوترکیب و واکسنها، دستیابی به روشهای درمان کمهزینه بیماریها و یافتن درمان بیماریهای بدون درمان و تشخیص سریعتر و مؤثرتر بیماریهای گوناگون از جمله بیماریهای ژنتیکی از وظایف زیستفناوری یا بیوتکنولوژی پزشکی است.
- بهکارگیری زیستفناوری یا بیوتکنولوژی برای حفظ محیط زیست با حذف مؤثر آلایندههای محیطی خطرناک از محیط زیست با استفاده از میکروارگانیسمهای پالایشگر آلودگی و استفاده از فنون نگهداری ذخایر ژنتیکی کشور
- کاربردهای زیستفناوری یا بیوتکنولوژی در صنعت برای تولید محصولات با صرف هزینه و انرژی کمتر و ضایعات اندک