روزنامه وقایع اتفاقیه سومین نشریه فارسی زبان کشور است که در ۱۸ دی ماه ۱۲۲۹ خورشیدی (۱۷۱ سال قبل) منتشر شد.
به گزارش دانستنی انلاین، روزنامه وقایع اتفاقیه سومین نشریه فارسی زبان کشور است که در ۱۸ دی ماه ۱۲۲۹ خورشیدی (۱۷۱ سال قبل) منتشر شد.
این روزنامه یک انقلاب در فضای رسانه ای آن زمان و یک گام موثر برای گذر از فرهنگ شفاهی به فرهنگ مکتوب بود که در مدت کوتاهی توانست مخاطبان بسیار جدّی برای خودش پیدا کند.
امیرکبیر که سه سال و سه ماه نقش صدراعظمی را در کشور داشت، برای آگاهی جامعه نسبت به حقوق خود، این روزنامه را منتشر کرد.
شماره اول وقایع اتفاقیه که به نام ” اخبار دارلخلافه تهران ” انتشار یافت، بعد از کاغذ اخبار و زاراریت باهارا ( اشعه روشنایی ) که توسط ارامنه شهرستان ارومیه، منتشر می شد، تاسیس گردید و تا آستانه جنگ جهانی اول به چاپ رسید.
از یاد نبریم که در گذشته اخبار و رویدادهای جامعه را مردم سینه به سینه به یکدیگر منتقل می کردند و از این رو بسیاری از اتفاق ها دچار تحریف می شد یا به سمت شایعه سوق پیدا می کرد؛ امّا انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه به ارتقای فرهنگ مکتوب جامعه و نشر صحیح اخبار کمک کرد.
امیرکبیر با اعلامیه ای که برای انتشار این روزنامه صادر کرد، دو ویژگی را برای این منظور برشمرد: تربیت خلق و آگاهی بخشی به جامعه از اخبار داخلی و خارجی.
در نخستین شماره، تصویر شیر و خورشید با عبارت ” یا اسدالله الغالب ” به شیوه ای خاص طراحی شده بود که واژه الله بالای شیر قرار داشت. گذشته از نشان رسمی کشور ایران (شیر و خورشید)، اولین تصویر مطبوعات ایران در شماره ۴۷۱ این روزنامه منتشر شد. این تصویر، عکسی از جان به در بردن معجزه آسای یک کودک در مجلس تعزیه بود.
از شماره ۴۷۱ به بعد، این روزنامه با نام روزنامه دولت عِلیه ایران به چاپ رسید.
یکی از ویژگی های روزنامه وقایع اتفاقیه انتشار قیمت کالاهای مورد نیاز مردم بود که توجه مخاطبان را به خود جلب می کرد. اخبار کودکان و نوجوانان و نیز اخبار مربوط به رعایت بهداشت و درمان بیماری آبله که در بین کودکان شیوع داشت، بخش دیگری را به خود اختصاص می داد.
همچنین باید این روزنامه را پیشتاز بخش حوادث در مطبوعات ایران دانست. از وقوع معجزه تا آتش سوزی، از سرقت تا کلاهبرداری و از دعوا تا خرمن سوزی و …
سایر اقدام های وقایع اتفاقیه انتشار اخبار مستند دارالفنون بود که متاسفانه در زمان حیات امیرکبیر صورت نگرفت و جفای روزگار به او اجازه نداد تا خودش دارالفنون را افتتاح کند.
انتشار اخبار خارجی از دیگر فعالیت های این روزنامه بود. در بخش احوالات متفرقه، اخبار ترجمه شده از مطبوعات خارجی را درج می کردند.
نکته دیگری که در مورد این روزنامه باید مطرح شود، نثر روان، ساده و عامه پسندی است که در دوره قاجار ایجاد کرد. تا قبل از آن نثری در نوشتار داشتیم که با اقبال مردمی مواجه نبود؛ بنابراین انتشار اخبار با این رویکرد، گرایش مردم به وقایع اتفاقیه را افزایش داد و تحول بزرگی در ایران به وجود آمد.
از سوی دیگر پُر کردن خلاء اطلاعاتی عامل دیگری بود که وقایع اتفاقیه را خیلی زود در جامعه فراگیر ساخت و جایگاه جدی و باثباتی در میان نخبگان، فرهنگیان، معلمان، بازرگانان و حتی بازاریان به دست آورد.
شبکه توزیع روزنامه نسبت به زمان خود، فعال و سامان دهی شده بود. امیرکبیر مقرر کرده بود که روزنامه را به محض چاپ، به چاپارخانه ها بفرستند و از آنجا سهم مراکز استان ها و نیز شهرستان ها فورى ارسال شود. سهم تهران را هم در دفتر ویژه‌اى، به نام هر کس مشخص کرده و به دست او مى‌رساندند.
از این روزنامه جمعاً ۴۷۱ شماره منتشر شد که ۴۰ شماره آن در عهد امیر کبیر بود. انتشار چهل و یکمین شماره آن فرمان عزل امیر از صدارت را به شرح زیر در بر داشت: «سرکار اعلی حضرت قوى شوکت شاهنشاهى به اقتضاى راى جهان آراى ملوکانه صلاح و حرفه مُلک و دولت و خیر و ثواب امور سلطنت را در این معنى ملاحظه فرمودند که میرزا تقى خان را از پیشکارى دربار همایون و مداخله در امور داخله و خارجه و منصب امارت نظام و لقب اتابکى و غیره و ذلک و کل مشاغل و مناصبى که به او محول بود، به کلى خلع و معزول فرمایند.
در عین حال انتشار وقایع اتفاقیه دست کم با دو چالش مهم رویارو بود.
نخست آن که بهای روزنامه ده شاهی بود. این قیمت برابر نیم من گوشت بود؛ بنابراین عامه مردم توان خرید آن را نداشتند.
چالش دوم لحن چاپلوسانه نوشتار روزنامه بود؛ به گونه ای که حتی تغییرات جوّی و گرم شدن هوا را نیز به “یمن وجود مبارک” ربط می داد.در مجموع این روزنامه گام بلندی در زمینه آگاهی بخشی به مردم برداشت و یکی از اقدامات اساسی امیرکبیر در دوران کوتاه صدراتش به شمار می رود؛ به گونه ای که می توان گفت رسانه های امروز هم مدیون این اقدام اصلاح طلبانه امیرکبیر هستند./دهکده جهانی
ابراهیم جعفری
