عیدی دادن یکی از رسومی است که از گذشته در فرهنگ ایرانیان بوده است، بزرگ ترها به کوچک ترها عیدی می‌دادند و کوچک ترها برای دست بوسی نزد بزرگ ترها می‌رفتند؛ مهم دریافت هدیه‌ای از بزرگ ترها بود اما امروز این رسم تغییر یافته و هدایای نقدی جایگزین رسوم قدیمی شده است.
عیدی دادن یکی از رسم های متداول در میان بسیاری از مردم جهان و از آیین های دیرین فرهنگ ماست. ابوریحان بیرونی درباره رسم هدیه دادن نوروزی، به نقل از آذرباد (موبد بغداد) چنین آورده است: «نیشکر در ایران، روز نوروز یافت شد، پیش از آن کسی آن را نمی شناخت. جمشید روزی نی را دید که از آن کمی به بیرون تراوش کرده، چون دید شیرین است، امر کرد این نی را بیرون آوردند و از آن شکر ساختند. و مردم از راه تبریک به یکدیگر شکر هدیه کردند، و در مهرگان نیز تکرار کردند، و هدیه دادن رسم شد.»
در میان ایرانیان عیدی دادن فقط به افراد خانواده و فامیل خلاصه نمی‌شود. عیدی دادن به سرایدار، رفتگر محل، نامه‌رسان و … (طبقه کم درآمد و زحمتکش جامعه) دارای تبرک، شگون و «دست لاف» است.
به هرحال نوروز به عنوان پدیده‌ای فرهنگی در سرزمین ما ویژگی هایی دارد که آن را از دیگر مناسبت ها متمایز و ممتاز می کند، از جمله این پدیده ها رسم و آداب عیدی دادن و عیدی گرفتن است. به گفته کارشناسان فرهنگی، عیدی دادن و عیدی گرفتن ریشه در فرهنگ ایران باستان دارد، آن زمان که مردم در بامداد عید نوروز به نشانه بخشیدن روشنایی به زندگی یکدیگر برهم آب می پاشیدند و برای حفظ صلح و دوستی به یکدیگر هدیه می دادند.
آیین عیدی نوروز در ایران قدیم
با نیم نگاهی به عادات و سنت های نوروزی در آیین کهن سرزمین ایران در می یابیم که عیدی دادن و عیدی گرفتن ریشه دیرینه دارد و هیچگاه این سنت پسندیده از آیین نوروز باستانی حذف نشده است.
در گذشته های دور، ایرانیان در نوروز به یکدیگر شکر هدیه می دادند و برای هم آرزوی شادکامی همیشگی می کردند در حالی که این رسم در طول زمان رفته رفته تغییر شکل داده و به شکل و رسوم امروزی مبدل شده است.
بر اساس کتب آیین و رسوم عید نوروز، در لحظه تحویل سال نو اهل خانه عزیزترین نعمت های خدا همراه با هدایای نوروزی خود را داخل سفره هفت سین می گذاشتند و پس از تحویل سال نو عیدی بچه‌ها و بزرگ ترها از همین سفره هفت سین داده می شد.
بر اساس این آیین هر خانواده بنا به توان مالیش به میهمانان خود گندم بو داده، سیب و سمنو یا تخم مرغ رنگ شده می داد و ارزش این هدایا در آن حد بود که صاحب خانه با این نیت که گندم نماد روزی و نشان فراوانی و برکت، تخم مرغ نشان تداوم نژاد آدمی، سیب نشان برکت و نعمت و فراوانی و سمنو نماد فراوانی خوراک است، آن ها را به عزیزانش هدیه می کردند.
روز تحویل سال نو به خانه پدر بزرگ می رفتند تا برایشان استخاره با قرآن بگیرد و از سرنوشتشان در سال جدید آگاه شوند و چنان باور داشتند که اگر دستان مادر بزرگ و پدربزرگ را نبوسند برکت از زندگیشان خواهد رفت.
عیدی دادن در نوروز باستان
رسم سکه عیدی دادن در زمان هرمز دوم – شاه ساسانی در سال 304 میلادی آغاز شد و بر اساس کتب تاریخی ایران باستان داریوش دوم به مناسبت نوروز، در سال 416 پیش از میلاد سکه زرین ویژه‌ای ضرب کرد که یک طرف آن شکل سربازی را در حال تیراندازی با کمان نشان می‌دهد. این رسوم به دلیل افزایش مشکلات اقتصادی مردم آرام آرام جای خود را به هدایای سنتی و کشاورزی داد.
نکته مهم و قابل تأمل این است که هم اکنون بیش از نیم قرن است که پول و وجوه نقدی جایگزین عیدی های شب عید شده است. رسمی که به گفته کارشناسان هم خوب است و هم بد که امروزه عیدی آن روزها دیگر خریدار ندارد.
گذشت زمان در شیوه عیدی دادن تأثیر گذاشته است. آنچه در سال های گذشته به عنوان عیدی به هم می‌دادند، در حال حاضر مقبولیت چندانی ندارد. جوانان بیشتر تمایل دارند عیدی خود را به‌صورت نقدی دریافت کنند. مقدار و ارزش عیدی مورد سنجش عیدی گیرندگان واقع می‌شود. برخی از خانواده‌ها بنا به دلایل مختلفی چون مشکلات اقتصادی، کدورت‌های خانوادگی، تجدد گرایی و …. از فرهنگ و سنن دیرینه فاصله گرفته، از عیددیدنی و عیدی دادن شانه خالی می‌کنند.
مشکلات اقتصادی عامل ترویج فرهنگ پول به جای عیدی
پرداخت پول نقد به جای عیدی به افراد در چند ویژگی خلاصه می شود.
اول این که اختیار مصرف را به گیرنده عیدی می دهد، ضمن این که شخص با پرداخت نقدی عیدی ارزش تولید، توان شغلی و توانمندی خود را برای گیرنده عیدی بیان می کند.
نمی توان عنوان کرد که پرداخت پول به عنوان عیدی کار پسندیده ای نیست ولی تغییر این الگو می تواند تأثیرات فرهنگی و اجتماعی مؤثرتری نسبت به عیدی نقدی داشته باشد.
در کشور ثروتمندی مانند ایران اگر منابع مالی و ثروت ملی عادلانه میان مردم توزیع و جامعه از نظر اقتصادی و معاش، پوشاک و مسکن تأمین شود، پرداخت پول به جای عیدی برای هر شخصی نوعی توهین محسوب می شود. با وضع موجود در جامعه نمی توان توقع داشت محصولات فرهنگی، گردشگری، صنایع دستی و… جایگزین عیدی پول نقد شود.
لازمه تغییر این سنت شناخت والدین از نیازهای فرزندان در خرید و اهدای هدایای نوروزی مناسب و تشویق جامعه در تغییر الگوی عیدی دادن و عیدی گرفتن است .کشیدن یک نقاشی توسط نقاش، ساخت یک وسیله چوبی توسط نجار، خرید یک حلقه فیلم سینمایی و… متناسب با روحیات و نیازهای گیرنده عیدی می تواند تأثیر بسیار ماندگاری در هر دوطرف گیرنده و اهدا کننده داشته باشد.
هدایای غیر نقدی در ضمیر ناخودآگاه کودک ضبط می شود
ضمیرناخودآگاه کودک هر فرهنگ و عادتی را به صورت خودکار ضبط می کند و این فرهنگ را می تواند به صورت دادن یک کتاب و یا یک اسکناس نهادینه کرد.
جایگزین کردن فرهنگ درست و اصولی به جای فرهنگ غلط هزینه به همراه دارد، آیا می توان از یک نوجوان 12 یا 13 ساله توقع داشت که بعد از هفت سال عیدی نقدی گرفتن امسال کتاب عیدی بگیرد؟ مطمئناً این کار زحمت زیادی دارد ولی می توان به خانواده ها آموزش داد تا کودکان خود را با هدایایی ارزشمند تر از پول آشنا کنند. هدایایی که قطعاً در فکر، اندیشه و خاطره کودک تا سال های مدید تأثیر می گذارد.
هدایای غیر نقدی شور و شعف و جذابیت خاصی برای گیرنده هدیه به همراه دارد؛ چرا که تمام احساس و انرژی مثبت اهداکننده هدیه همراه با آن کالا به گیرنده منتقل می شود و این بدان معناست که شخص برای تهیه هدیه وقت گذاشته و برای گیرنده ارزش خاصی قائل بوده است.
البته این راهکارها در صورتی کارساز است که رسانه ها و به خصوص سازمان ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی نیز هدایای خود را از شکل نقدی تغییر دهند. به عنوان نمونه برخی از بانک ها با تبلیغاتی اعم از کارت هدیه به مناسبت روز پدر، روز مادر یا عید نوروز این فرهنگ را با ابزار قدرتمندی مانند رسانه ملی در جامعه ترویج کنند حال آن که دیگر دوران گل سرخ، کتاب، نقاشی، شعر، لباس، روسری و… به اتمام رسیده و امروز پول و کارت هدیه حرف اول را می زند.
منبع :
