مفاهیم استاندارد و استانداردسازی – بخش دوم

بخش اول از مطالب مربوط به مفاهیم استاندارد و استانداردسازی را در نوشتارهای پیشین ارائه نمودیم. در این نوشتار ، بخش دوم وپایانی این بحث را ادامه می دهیم. ما را همراهی کنید.

6- مراحل تدوین استانداردهای بین المللی:

6-1 مرحله مقدماتی Preliminary stage

6-2 مرحله پیشنهاد Proposal stage

6-3 مرحله آماده سازی پیش نویس در گروه کاری Preparatory stage

6-4 مرحله تدوین پیش نویس در سطح کمیته Committee stage

6-5 مرحله نظرسنجی Enquiry stage

6-6 مرحله تصویب Approval stage

6-7 مرحله چاپ استاندارد (3) Publication stage

6-1 مرحله مقدماتی

مرحله مقدماتی مرحله ای است که کلیات یک موضوع کاری (Preliminary work item (PWI)) برای استانداردسازی برای طرح و تصویب به کلیه اعضای کمیته فنی جهت اظهار نظر ارسال می شود. پیشنهاد مطرح شده در این مرحله، به شرطی تصویب شده و در دستورکار قرار می گیرد که حداقل مورد تایید پنج کشور عضو فعال در کمیته فنی قرار گرفته باشد و برای تدوین موضوع مربوط، کارشناس معرفی کنند (3 و 7).

6-2 مرحله پیشنهاد

در این مرحله، کمیته در صورت پذیرش پیشنهاد کاری جدید (New work item proposal (NWIP)) بر روی آن صحه گذاشته و برای تهیه DRAFT آن برنامه ریزی و حتی مسئول تهیه DRAFT را نیز مشخص می نماید. پیشنهاداتی که در این مرحله ارایه می شوند، می توانند موضوعات مختلفی را در بر گیرند (3 و 7).

6-3 مرحله آماده سازی پیش نویس در گروه کاری

در این مرحله اولین پیش نویس کاری (Working draft (WD)) توسط گروه کاری مربوط که متشکل از کارشناسان معرفی شده از کشورهای مختلف است، آماده و برای کسب نظرات کشورهای عضو برای همه آنها ارسال می شود و شش ماه مهلت ارائه نظرات است (3 و 7).

6-4 مرحله کمیته

در این مرحله پیش نویس کمیته (Committee draft (CD)) در سطح وسیعتری بین تمام اعضای مشارکت کننده و اعضای ناظر توزیع می شود. به صورتی که پیش نویس کمیته از طرف کمیته برای نظردهی به کشورها ارسال شده و کشورها باید ظرف 3 تا 6 ماه نظرات خود را ارایه نمایند. سپس نظرات توسط کمیته جمع آوری و توزیع پیش نویس ها در این مرحله ممکن است تا چندین بار تجدید نظر شده و دچار تغییرات اساسی گردند و در این صورت پیش نویس کمیته بازنویسی شده با شماره بازنگری ارایه می گردد و بررسی پیش نویس های متعدد تا اخذ اجماع نظر تمام اعضای مشارکت کننده ادامه می یابد که در صورت احراز اجماع نظر همه اعضا، پیش نویس به مرحله بعدی راه می یابد (3 و 7).

6-5 مرحله نظرسنجی

در این مرحله پیش نویس به طور تقریبی به صورت یک استاندارد بین المللی در آمده و به همین علت است که به آن پیش نویس استاندارد بین المللی (Draft international standard (DIS)) گفته می شود زیرا کارهای کارشناسی بسیاری بر روی آن انجام شده است، لیکن هنوز صحه گذاری از طرف کشورها را لازم دارد (3 و 7).

6-6 مرحله تصویب

مرحله تصویب مرحله ای است که پیش نویس نهایی کمیته ملی صادر می شود و به آن پیش نویس نهایی استاندارد بین المللی (Final Draft International Standard (FDIS)) گفته می شود. از این مرحله، پیش نویس از نظر محتوایی به طور تقریبی تغییری نخواهد کرد و اکثریت تغییرات احتمالی آن ویرایش شده می باشند. تصویب نهایی این پیش نویس نیز با پذیرش آرای 2/3 اعضای مشارکت کننده موافق بوده، به شرطی که بیش از 1/4 رای منفی داده نشده باشد، که در این صورت به مرحله نشر می رود و در صورت عدم تصویب نیز پیش نویس به مرحله قبلی باز می گردد (3 و 7).

6-7 مرحله نشر استاندارد (Publication stage)

در مرحله نشر، هر گونه اشتباهات گزارش شده از دبیرخانه توسط کمیته فرعی مربوطه تصحیح گشته و پیش نویس نهایی تایید شده، به عنوان استاندارد بین المللی در عرض 2 ماه توسط کمیته فنی تهیه و انتشار می یابد (3 و 7).

نکته: زمان بندی فرایند استانداردسازی در سطح بین المللی:

• تکمیل اولین پیش نویس کاری حداکثر 6 ماه
• تکمیل پیش نویس کمیته حداکثر 18 ماه
• توزیع نسخه FDIS حداکثر 36 ماه
• نشر استاندارد ISO حداکثر 43 ماه (3 و 7).

تصویر شماره 2- مراحل تدوین استاندارد های بین المللی (3)

7- سطوح مختلف استانداردسازی

استاندارد سازی در چهار سطح انجام می شود:

استانداردهای کارخانه ای: این استانداردها توسط کارخانجات و یا تولیدکنندگان به منظور استفاده در همان واحد تدوین می شوند. البته در کشورهای توسعه یافته استانداردهای کارخانه ای از کیفیت و کارایی بالایی برخوردارند و توسط سازمان ملی استاندارد کشور ذیربط به عنوان استاندارد ملی پذیرفته می شوند (1 و 7).

استانداردهای منطقه ای: در هر منطقه ای از جهان ممکن است چند کشور همجوار برای ایجاد تسهیلات در امر صادرات و واردات خود اقدام به تدوین استانداردهای مشترک نمایند. مانند استانداردهای اتحادیه اروپا که توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا تدوین می شوند و قابل قبول برای همه این کشورها هستند (1 و 7).

استانداردهای ملی: استانداردهایی هستند که در هر کشور توسط سازمان متولی استانداردسازی تدوین می شوند. در تدوین این استانداردها، تولید کنندگان، مصرف کنندگان، صادرکنندگان، واردکنندگان، نمایندگان مراکز دولتی و تجاری، مراکز پژوهشی، دانشگاه ها، مراکز ارزیابی انطباق مرتبط با موضوع استاندارد مشارکت می نمایند. استانداردهای ملی باید تامین کننده حداقل کیفیت قابل قبول برای یک فراورده یا خدمت باشند (1 و 7).

استانداردهای بین المللی: استانداردهایی هستند که توسط سازمان های بین المللی استاندارد جهت سهولت ارتباط و رفع مشکلات فنی تهیه و تدوین می شوند. در تدوین این استانداردها، تمامی کشورها مشارکت دارند (1 و 7).

8- جنبه های استاندارد:

الف- استاندارد اصطلاحات و علایم: استانداردهایی هستند که از طریق ارائه واژه ها و اصطلاحات علمی و فنی رایج در زمینه مورد نظر در شناخت یک محصول، فرایند، خدمات و یا حتی یک پدیده و موضوع علمی نقش اساسی دارند (3 و 7).

ب- استاندارد ویژگی ها: استانداردهایی هستند که در آن شرح یک دسته الزاماتی که باید یک فراورده، یک ماده و یا یک فعالیت و خدمت داشته باشد ارائه شده است (3 و 7).

ج- استاندارد روش آزمون: استانداردهایی هستند که نحوه انجام یک آزمون را تشریح می کنند (3 و 7).

د- استاندارد آیین کار: استانداردهایی هستند که در آن نحوه انجام یک عمل بر اساس آخرین پیشرفت های علمی و تجارب موفق بشری به صورت منظم مشخص گردیده است (3 و 7).

9- مدارک استانداردگونه (Deliverables):

این مدارک فقط توسط سازمان بین المللی استاندارد تدوین می شوند و مدارکی هستند که هنوز اجماع نظر بین المللی در مورد آنها صورت نگرفته و به همین دلیل برای مدت سه تا شش سال به صورت پایلوت در سطح بین المللی مطرح می شود و پس از پایان مهلت مقرر اگر اجماع نظر بین المللی حاصل شد به استاندارد ایزو تبدیل می شوند و در غیر این صورت باطل خواهند شد. با توجه به اینکه این مدارک در چه سطحی از فعالیت کمیته فنی تولید شوند، وضعیت های مختلف و مدارک مختلفی بشرح زیر تولید می شود:

ویژگی های فنی (Technical specification(TS ))

زمانی که یک پیش نویس استاندارد در سطح کمیته فنی در مقطع CD (committee drat) بر اساس رای گیری های بعمل آمده در سطح جامعه بین المللی به اجماع نظر کامل نرسد، بعنوان مثال نظرات موافق و مخالف مساوی باشد، آن مدرک به عنوان یک TS برای مدت سه سال منتشرخواهد شد تا طی این مدت توافق جمعی حاصل شود. حتی این مدت در صورت نیاز یک دوره سه ساله دیگر نیز تمدید می شود. اگر پس از شش سال اجماع حاصل شد آن پیش نویس به استاندارد ایزو تبدیل می شود. در غیر اینصورت باطل می شود (3 و 7).

ویژگی های در دسترس عموم (Publicly Available Specifications(PAS))

هرگاه در همان مرحله شروع کار (Working Draft) موضوع استاندارد به گونه ای باشد که برای بررسی موضوع و تایید آن نیاز به مدت زمان بیشتری از تقویم کاری کمیته های فنی ایزو دارد، و کشورهای مختلف به یک توافق جمعی نمی رسد، پیش نویس برای یک دوره سه ساله و یا شش ساله منتشر می گردد. اگر پس از شش سال اجماع حاصل شد آن پیش نویس به استاندارد ایزو تبدیل می شود. در غیر اینصورت باطل می شود (3 و7).

گزارش فنی (Technical Report(TR))

گزارش فنی، مدرک اطلاعاتی است که حاوی یک نوع مختلفی از اطلاعاتی می باشد که به طور طبیعی در یک مدرک الزامی منتشر شده است (3 و 7).

10- بحث و نتیجه گیری:

استاندارد و استاندارد سازی از ارکان اساسی پیشرفت در صنایع مختلف می باشند. استاندارد سازی مدون به عنوان یک مکانیزم رسمی، مبنای همگرایی قابل ملاحظه ای با سطح پیشرفت صنعت و فناوری در نقاط مختلف جهان دارد. بنابراین جهت نیل به اهداف بزرگ اقتصادی و پیشرفت صنعتی، باید مقوله استاندارد و استاندارد سازی و مشارکت فعال در تدوین استانداردهای بین المللی و ملی مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

منبع: سیستم جامع آموزش فناوری نانو