#انسان #محیط_زیست #دانستنی #بیشتر_بدانیم
محیط زیست پاک به عنوان موهبتی الهی، مجموعه ای است از منابع انرژی، مواد بی جان (آب، خاک و هوا) و موجودات جاندار (گیاهان، جانوران و انسان) که این عوامل پیوسته در ارتباط با یکدیگر بوده و در جهت تداوم جهان هستی و بقای حیات لازم و ملزوم یکدیگرند. شرط اساسی در حفاظت محیط زیست پاک برقراری تعادل میان عوامل تشکیل دهنده آن می باشد. محیط زیست وقتی در حال تعادل است که عوامل تشکیل دهنده آن از نظر کمی، کیفی و ارتباطی در شرایط مناسبی قرار گرفته باشند. هر گونه تغییر در هر یک از عوامل مورد اشاره بدون شک باعث تغییر در سایر عوامل شده که در نهایت موجب برهم خوردن تعادل و تغییر تناسب محیط زیست پاک می گردد. آنچه را که موجب عدم تعادل محیط زیست شده و یا آن را تهدید می نماید، بطور کلی تخریب یا آلودگی محیط زیست می نامیم. منشأ و عامل اصلی آلودگی و تخریب محیط زیست انسان و عملکرد وی می باشد که متأسفانه امروزه به عنوان معضلات زیست محیطی از روند رو به رشدی برخوردار بوده و جوامع انسانی و کشورها را تحت تاثیر قرار داده است.طبیعت محیط را به وسیله عواملی مانند باد، باران، جریان آب، خاک و گیاهان پالایش می کند، ولی پیشرفت تکنولوژی و صنعت، توسعه اقتصادی، افزایش جمعیت و نیاز و میل به رفاه بیشتر باعث شده که تخریب و آلودگی های محیط زیست پاک چنان افزایش یابند که طبیعت را مجال و فرصت تصفیه و پاکسازی آن نباشد.
آلودگی هوا، آب و خاک ناشی از توسعه شهرنشینی و نیز صنایع، گرم شدن دمای زمین، نابودی تنوع زیستی و کاهش گونه های گیاهی و جانوری، تخریب و نابودی جنگل ها، مراتع، تالاب ها و بطور کل منابع طبیعی، مصرف بی رویه انرژی و… از جمله چالش ها و معضلات محیط زیستی است که جهان امروز با آن دست به گریبان می باشد و کلید حل آن در توسعه پایدار جستجو می شود. روند دستیابی به توسعه اقتصادی در طی سالیان متمادی بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی صورت می گرفت ولی طی دهه های اخیر که آثار زیانبار پیشرفت لجام گسیخته تکنولوژی بر چهره زمین مشهود گشت، نظرها به سوی جلوگیری از آلودگی محیط زیست و تخریب منابع طبیعی جلب و مفهوم توسعه پایدار به معنای توسعه با رعایت تمامی ملاحظات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی شکل گرفت که هدف آن تامین نیازهای نسل موجود با در نظر گرفتن نیازهای نسل های آتی است.
همواره این سؤالات مطرح است که پروردگار متعال محیط زیست پاک و منابع طبیعی موجود در آن را تنها جهت بهره برداری انسان آفریده است یا این که باید به عنوان مجموعه ای ارزنده تلقی شود که تمامی موجودات زنده که توسط خداوند آفریده شده اند در آن حق زندگی و حیات دارند؟ رابطه انسان و محیط زیست تنها بایستی در جهت استفاده و بهره برداری هر چه بیشتر از آن برای رفع نیازهایش مبتنی باشد یا اینکه باید نوعی توازن، تعادل، تعامل و همزیستی رعایت شود؟ آنچه که مسلم است این است که انسان در آغاز حیات خویش بر روی زمین رفتاری محتاطانه و سازگار با طبیعت داشت و حسب میزان و حدود قدرت عناصر طبیعی در محیط زیست مداخله می کرد در نتیجه طبیعت نیز قادر بود با نیروی التیام بخش خویش برداشت های انسان از منابع طبیعی را جبران کرده و یا خرابی هایی را که بر اثر دخالت انسان بر پیکره محیط زیست وارد می شد، ترمیم نماید. اما به مرور زمان و طی سالیان، بشر به واسطه زیاده خواهیش و نیز اشتیاق به دستیابی هر چه بیشتر به توسعه، تکنولوژی و صنعت، بیشتر از آن که بتواند محیط زیست را برای زندگی مساعد نماید از آن بهره برداری کرده و دیگر فراموش نمود که در این مسیر محیط زیستش را با سرعتی خارج از توان ترمیم آن آلوده و تخریب می کند. بشر حقوق نسل های آینده را برای حیات و زندگی بر روی زمین نادیده گرفته و به این که فرزندان خود نیز از منابع طبیعی آفریده شده توسط آفریدگار سهمی دارند، بی توجه بوده است! غافل از آنکه محیط زیست بزرگ ترین دایره بسته زندگی است و همانطور که گفته شد همه اجزا و عوامل آن به هم وابسته بوده و با یکدیگر در ارتباط متقابل می باشند و انسان تنها جزئی از آن است که با کسب توانایی ها و قابلیت های مختلف و چیره شدن خصلت های حرص و آز، فزون طلبی، اسراف، تبذیر و… ، از مسیر درست منحرف شده و نظام ایجاد شده طبیعت (توسط خداوند) را بر هم زده و تعادل محیط زیست را به مخاطره انداخته است و نتیجه آن است که در گذشته طبیعت انسان را تهدید می کرد، اما امروزه این انسان است که طبیعت را تهدید و تخریب می نماید و البته با این کار وامدار دینی می شود که به سختی می تواند از عهده ادا و جبران آن برآید!!!
از سوی دیگر و بر اساس تعالیم اسلامی و دیدگاه کلی قرآن، تمامی جهان هستی ملک خداوند است و انسان خلیفه خداوند در زمین است. (آیات 26 سوره ص، 14 و 73 سوره یونس، 69 سوره اعراف و 62 سوره نمل) انسان در نظام خلقت مقامی برتر از همه موجودات دارد و موظف است اراده الهی را در زمین، از جمله در تعامل با طبیعت و حفاظت از محیط زیست و اجزای آن به مرحله اجرا درآورد. پس اقتضای خلافت انسان در کره خاکی این است که او نیز همچون خداوند به آبادانی زمین اقدام کند و از هرگونه تخریب و آلودگی آن پرهیز نماید. بر اساس نظریه اخلاق محیط زیستی اسلام هر چند از میان مخلوقات فقط انسان دارای ارزش و شأن اخلاقی است اما او نسبت به طبیعت و همه مخلوقات دارای وظیفه و مسؤولیت است. مسؤولیت انسان نسبت به محیط زیست علاوه بر فضیلت جانشینی خداوند، بر حسب امانت داری و نیز در قبال حق تصرف و بهره برداری از طبیعت و منابع آن است، حقی که خداوند به انسان عنایت فرموده است. امانت داری، شکر گزاری، عدالت ورزی، اصلاح، اعتدال، قناعت و پرهیز از اسراف و تبذیر از اهم فضایل اخلاقی اسلام است که با رویکرد حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار منطبق می باشد. امر به آباد ساختن زمین، بهره گیری مناسب و معتدل از نعمت های طبیعی، تفکر و تأمل در طبیعت و نهی از فساد و تخریب در زمین از مهم ترین احکام مربوط به رفتار انسان با محیط زیست در قرآن و روایات است. همچنین آسمان و زمین و هر آنچه در آن است به ویژه آب ها، گیاهان و حیوانات از مصادیق طبیعت هستند که درباره اهمیت و رفتار انسان با آن ها در قرآن و روایات اسلامی تأکید شده است.
منبع: نشریه آموزشی سازمان حفاظت محیط زیست
