در عصر رسانه تأثیرگذارترین ابزار مخاطبان عکس است. عکاسی از حوادث مهم و جنجالی، مثل جنگ و زلزله بر احساسات مردم بسیار تأثیرگذار است، اما در میان این‌ها عکاسی از کودکان نیز تأثیرگذاری بیشتری بر مخاطبان دارد، حتی عکاسی از کودکان آواره مناطق جنگ‌زده یا زلزله‌زده بر احساسات مردم تأثیر بسیاری دارد.
در این میان باید توجه داشت که حقوق کودکان در فضای مجازی و نیز در عکس‌های رسانه‌ای در نظر گرفته شود. شاید بسیاری معتقد باشند که عکاسی از کودکان در جنگ یا حوادث این‌چنینی بتواند بر روحیه و احساسات مردم تأثیر بگذارد تا آن‌ها به این کودکان کمک‌های منفعت‌طلبانه کنند، اما آیا می‌توان از کودکان برای انجام این کارها استفاده کرد؟ آیا این نکته می‌تواند سوءاستفاده از کودکان در نظر گرفته شود؟ آیا عکاسی از کودکان و انتشار آن در رسانه‌ها یا فضای مجازی ورود به حریم خصوصی آن‌ها نیست؟
شکایت از والدین برای انتشار عکس‌های کودکان
چندی پیش یک دختر ۱۸ ساله در اتریش از والدین خود به علت خودداری از حذف عکس‌هایی که از او در کودکی در فیس‌بوک منتشر کرده‌اند، شکایت کرده است. او انتشار این عکس‌ها را «شرم‌آور» و نقض حریم شخصی خود خوانده است. این دختر اتریشی به‌محض رسیدن به سن قانونی از والدینش به علت انتشار عکس‌های او در فیس‌بوک شکایت کرد.
این دختر درباره انتشار عکس‌های دوران کودکی‌اش توسط والدینش به روزنامه‌ها گفته است: «هیچ حدومرز و هیچ شرمی نداشته‌اند. برایشان مهم نبوده است من در توالت نشسته‌ام یا برهنه روی تخت سفری دراز کشیده‌ام، هرلحظه زندگی من عکاسی و منتشرشده است.» وکیل او نیز در آن زمان گفته است: «این دختر شانس زیادی برای برنده‌شده در دادگاه دارد. از دادگاه نیز خواست جدا از حذف عکس‌ها، جریمه نقدی هم برای والدین در نظر بگیرند.»
این خبر در آن زمان در رسانه‌های بسیاری منتشر شد و فعالان حقوق کودک به دفاع از این دختر پرداختند. فعالان حقوق کودکان نگران‌اند که مسیر تأمین منافع کودک، به دیده‌شدن صرف او تقلیل پیدا کند و موضوع مهم دفاع از حقوق او به نمایشی صرف بدل شود. به نظر می‌رسد شاید اقدام این دختر جوان باعث شود تا والدین کمتر عکس‌های شخصی فرزندانشان را نشر دهند. نشر عکس‌های خصوصی در فضای مجازی و صفحه‌های شخصی هر کس کاری است که نمی‌توان جلوی آن را گرفت؛ اما عکس‌هایی را که مغایر با عفت عمومی و اخلاق باشند، نباید در رسانه‌ها و فضای مجازی نشر داد. کودکان نیز به‌عنوان انسان باید حریم خصوصی داشته باشند، شاید عکس‌هایی که از دوران کودکی فرزندانمان در فضای مجازی منتشر می‌کنیم در آینده برای آنان دردسرساز شود.
حقوق کودکان در فضای مجازی حوزه گسترده‌ای است
برخی فعالان حقوق کودک معتقدند انتشار عکس‌های کودکان حتی برای برانگیختن احساسات مخاطبان، سوءاستفاده از کودکان محسوب می‌شود. حقوق کودک نیز مانند هر حوزه تخصصی دیگری، گستردگی زیادی دارد. تمام فعالان این حوزه به تمام شاخه‌ها و زیرشاخه‌های آن اشراف ندارند. البته مبنا و ریشه نقد استفاده گسترده از تصویر کودکان در رسانه‌ها بر پایه‌های اولیه حقوق کودک مبتنی است و تقریباً تمام مدافعان حقوق کودک و فعالان این حوزه بر آن اتفاق‌نظر دارند؛ اما از یک‌سو ممکن است در تشخیص مصداق‌ها اختلاف‌نظر پیش بیاید که هرچند طبیعی است اما معنایش نقض اصل حرف منتقدان نیست.
آنچه بیشتر محل اختلاف است یا کمتر به آن پرداخته می‌شود جنبه‌های روانی این استفاده گسترده و آثار مخرب آن بر رفتار و روان کودک در آینده است. این موضوع که مبانی روان‌شناختی دارد، از سوی برخی از فعالان مطرح‌شده و البته همچنان هم جای بررسی بیشتر دارد؛ اما آنچه مسلم است گسترده بودن این علم است که اشراف نداشتن تمام فعالان بر تمام جنبه‌های آن را طبیعی جلوه می‌دهد.
فعالان حقوق کودک قصد دارند کودک را از دنیای خبر حذف کنند. این اعتراض اگر صحت داشته باشد، نقد کاملاً بجا و غیرقابل‌توجیهی است. حتی زمانی که وقایعی مانند آزار جنسی، تنبیه بدنی یا بی‌توجهی به خود کودک رخ نداده، بازهم نمی‌توان کودک را از صحنه خبر و زندگی عادی حذف کرد. در برخی دیگر از موارد، کودک همچنان بخشی از جریان خبری است.
اگر بگوییم عصر امروز، عصر تسلط رسانه‌های اجتماعی است، بیراه نگفته‌ایم. در چنین عصری، چطور می‌توان خبری منتشر کرد، کمپینی را اداره کرد و فعالیتی را به سرانجام رساند و از این امکان بهره نبرد؟ از سوی دیگر فعالان مدنی، روزنامه‌نگاران و افرادی که قصد استفاده از این امکانات را دارند، حرف غیرمنطقی نمی‌زنند وقتی از قدرت اثرگذاری غیرقابل‌انکار تصویر می‌گویند و با انتشار تصاویر مرتبط با موضوع خبر یا فعالیتشان، تلاش می‌کنند تا از تمام ظرفیت‌های رسانه‌های مجازی استفاده کنند؛ اما وقتی پای کودکان به میان می‌آید، آیا هیچ مرزی برای استفاده از تصویر آنان وجود ندارد؟
هراندازه که فعالان حقوق کودک تلاش کرده‌اند تا مانع از انتشار گسترده تصویر کودکان شوند و درباره تصویری که از کودکان ارائه می‌شود، هشدار دهند، استفاده‌کنندگان از این تصاویر نیز استدلال‌های متنوعی داشته‌اند که در بسیاری از موارد مورد اقبال عمومی قرارگرفته و به‌این‌ترتیب بسیاری از روزنامه‌نگاران، فعالان مدنی و مدافعان حقوق بشر، استفاده از تصاویر کودکانی را که خود یا والدینشان قربانی شرایط بیرونی شده‌اند، کاملاً توجیه شده دانسته‌اند.
بسیاری از استفاده‌کنندگان از تصویر کودک، نخستین پاسخی که به‌نقد این اقدام می‌دهند، به داشتن مجوز از والدین کودک یا انتشار تصویر توسط خود آن‌ها اشاره می‌کنند. برخی از گردانندگان کمپین‌ها و روزنامه‌نگاران نیز با استناد به نشر تصویر توسط والدین کودک یا گاه با انداختن مسئولیت تشخیص قانونی بودن یا نبودن استفاده از این تصاویر بر گردن والدین، خود را از اتهام نقض حقوق کودک مبرا می‌کنند.
اما واقعیت این است که والدین، مالک کودک نیستند، بلکه موظف به حفاظت از حقوق کودک‌اند. آن‌ها موظف‌اند تا حریم خصوصی کودک را حفظ کنند و او را از هر آسیبی در امان بدارند و اگر آسیب ناخواسته‌ای از محیط بیرون به او وارد شد، تلاش کنند تا از گسترده‌تر شدن آن جلوگیری کنند.
ادامه دارد…
منبع: عطنا
گردآوری‌شده توسط پایگاه دانستنی آنلاین
