صنایع پتروشیمی (به انگلیسی: Petrochemical industry)، بخشی از صنایع شیمیایی است که فراوردههای شیمیایی را از مواد خام حاصل از نفت یا گاز طبیعی تولید میکند.
امروزه فراوردههای نفتی علاوه بر مصرف در زمینه سوخت وسایل نقلیه، روغن موتور و غیره، در تهیه بسیاری از قطعات مورد نیاز ساخت وسایط نقلیه، نقش ارزندهای دارد. فراوردههای نفتی در تهیه سوخت موشک های هدایت کننده، سفینههای فضایی و ماهوارهها و حتی در ساخت بسیاری از قطعات داخلی آن ها کاربرد اساسی دارد. ماده اولیه بیشتر داروها و حتی آنتیبیوتیک ها از ترکیبات نفتی مشتق میشود.
صنایع پتروشیمی(Petrochemical industry)، بخشی از صنایع شیمیایی است که فراوردههای شیمیایی را از مواد خام حاصل از نفت یا گاز طبیعی تولید میکند. تا پیش از وارد شدن نفت به مفهوم امروزی در زندگی انسان، مواد شیمیایی مورد نیاز، بر اثر تغییر و تبدیل صنایع گیاهی و حیوانی بدست میآمد. اما در اوایل قرن بیستم نفت خام و گاز طبیعی به عنوان ماده اولیه برای تهیه بسیاری از ترکیبات مورد نیاز انسان، اهمیت حیاتی و روز افزونی پیدا کردهاست.
اقوام متمدن دوران باستان، به ویژه سومریها و آشوریها و بابلیها، در حدود چهار هزار و پانصد سال پیش در سرزمین میان رودان (محل عراق کنونی) با برخی از مواد نفتی که در دریاچه قیر بدست میآمد، آشنایی داشتند. آنان از خود قیر به عنوان ماده غیر قابل نفوذ، استفاده میکردند. رومیها و یونانیها نیز مواد قیری را برای غیر قابل نفوذ کردن بدنه کشتی ها به کار میبردند. همچنین برای روشنایی و گرم کردن نیز از آن بهره میجستند.
با توسعه و پیشرفت تکنولوژی حفاری در اواسط قرن نوزدهم و تکنولوژی تقطیر و پالایش نفت در اواخر قرن نوزدهم و استفاده از آن در موارد غیر سوختی، جهش حیرتآوری بوجود آمد. به طوری که امروزه صنایع پتروشیمی نفش اساسی و بنیادی در رفع نیاز عمومی جامعه به عهده دارد.
صنایع گوناگون پتروشیمی
نفت و مشتقات آن نه تنها در برآوردن نیازهای انسان در زمینه سوخت، انرژی و الیاف نقشی بنیادی دارد، بلکه پیدایش و تکامل صنایع گوناگون مهمی را موجب شد که به پارهای از آن ها اشاره میشود.
همزمان با پالایش نفت خام، کاربرد موتورهای درون سوز جنبه عمومی به خود گرفت و میلیون ها ماشین بنزین سوز به بازار عرضه شد.
امروزه فراوردههای نفتی علاوه بر مصرف در زمینه سوخت وسایل نقلیه، روغن موتور و …، در تهیه بسیاری از قطعات مورد نیاز ساخت وسایط نقلیه، نقش ارزندهای دارد و تلاش بر این است تا بدنه اتومبیل را از مواد پلاستیکی که آن ها را از پلیمریزاسیون ترکیبات نفتی میتوان بدست آورد، بسازند.
فراوردههای نفتی در تهیه سوخت موشک های هدایت کننده سفینههای فضایی و ماهوارهها و حتی در ساخت بسیاری از قطعات داخلی آنها کاربرد اساسی دارد.
ماده اولیه بیشتر داروها و حتی آنتیبیوتیک ها از ترکیبات نفتی مشتق میشود. به ویژه تقریباً تمام مواد پاک کننده، باکتری کش ها و …، از مشتقات نفتی و محصولات پتروشیمی میباشد.
ترکیبات نفت خام و فراوردههای نفتیدروکربنی نیز افزوده میشود.
به طور مثال هیدروکربنی که ۳۰ اتم کربن داشته باشد، میتواند بیش از چهار میلیارد ترکیب هیدروکربنی ایزومر تشکیل دهد. علاوه بر این، با توجه به این که در نفت خام، ترکیبات هیدروکربنی سیر شده نیز فراوانند، تعداد ترکیب های موجود در آن، فوقالعاده زیاد و گوناگون است. این گوناگونی با شرکت اتم های دیگر مانند گوگرد، نیتروژن و اکسیژن در زنجیر هیدروکربن ها به مراتب بیشتر میشود.
ترکیبات عمده موجود در نفت خام
ترکیبات عمده موجود در نفت خام عبارتند از: هیدروکربن های سیر شده زنجیری به فرمول کلی CnH2n+2، هیدروکربن های سیر شده حلقوی به فرمول عمومی CnH2n که اصطلاحاً آن را نفتن گویند و هیدروکربن های سیرنشده زنجیری اتیلن و استیلن. هر چه درصد تشکیل دهندههای نفت در دماهای پایین بیشتر باشد، مرغوبیت آن بیشتر است. گازهای طبیعی، بخش گازی شکل مواد نفتی است که همراه با نفت خام در مخازن زیرزمینی وجود دارد و یا از تقطیر نفت خام در پایینتر از 200C بدست میآید. گازهای طبیعی، مخلوطی طبیعی از گازهای متان (قسمت عمده حدود ۸۵ درصد) پروپان، بوتان، منو اکسید کربن و هیدروژن (گاز سنتز) همراه با مقداری دودهاست.
مصرف عمده آن در کشورهای غیر صنعتی به عنوان یک ماده سوختی است. ولی در کشورهای صنعتی از آن در تهیه بسیاری از فراوردههای شیمیایی و صنعتی بسیار مفید و ضروری استفاده میکنند.
محصولات صنایع پتروشیمی ایران
محصولات عمدهای که توسط واحدهای صنایع پتروشیمی ایران تولید میشوند عمدتاً عبارتند از:
کودهای شیمیایی، اوره، فسفات دیآمونیم، کودهای مخلوط نیترات آمونیم، مواد اولیه پلاستیک، پی ـ وی ـ سی و دی ـ او ـ پی، مواد شیمیایی نظیر اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، آمونیاک، گوگرد، دوده و…
با این حال، این محصولات در مقایسه با ده ها هزار مشتقی که از نفت و گازهای طبیعی به کمک تکنولوژی پیشرفته پتروشیمیایی بدست میآید، بسیار اندک بوده، نشان میدهد که همت و تلاش بیشتری در این زمینه باید بکار برد تا به واقعیت نزدیک تر شد.
منبع:
https://fa.wikipedia.org