پروبيوتيك چيست و چه تأثیری در سلامت انسان دارد ؟

اصطلاح پروبيوتيك  (  probotic  )  “براي زندگي” است و سازمان جهاني بهداشت، اين اصطلاح را به “ارگانيسم هاي زنده اي” اطلاق مي كند كه در صورت مصرف مداوم ، اثرات “سلامت زايي” موثري براي ميزبان خود دارند.

به گزارش پایگاه خبری دانستنی آنلاین به نقل از خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، پروبيوتيك، به عنوان صفت مواد غذايي حاوي اين باكتري ها هم به كار مي رود. پروبيوتيك ها به دو صورت مصرف مي شوند:

1- به صورت مكمل هاي غذايي به شكل پودر، شربت يا قرص

2- .به صورت مواد غذا يي غني شده باپروبيوتيك ها.(براي مثال اگر در توليد هرگونه فرآورده لبني تخميري همچون ماست، از باكتري هاي پروبيوتيكي استفاده شود، محصول حاصل را پروبيوتيك مي نامند.)

*- نقش پروبيوتيك ها:

روده انسان حاوي انواع بسياري از باكتري ها (مفيد_مضر وخنثي) است كه بايد توازن باكتري هاي روده در بدن انسان برقرارباشد در غير اين صورت علاوه بر مختل شدن وظايف فلور روده باعث آكنه ، آلرژي غذايي ، خستگي مفرط، افسردگي، سردرد و … مي شود .،البته لازم به ذكر است كه در افراد سالم باكتري هاي مفيد غالب هستند .

باكتري هاي مفيد در توليد تركيبات مورد نياز بدن مانند ويتامين ها و اسيدها ي آلي نقش موثري به عهده دارند. در مقابل ، باكتري هاي مضر تركيبات سمي و سرطان زا توليد مي كنند.بنابراين اگر باكتري هاي مضر در روده غالب بشوند نه تنها تركيبات مغذي و ضروري توليد نمي شوند بلكه ميزان تركيبات مضر نيز افزايش مي يابد .

فـلور روده(gut flora) شامـل میـکرو ارگـانیـسـم هـایی است که بطور طبیعی در مجاری گوارشی، بصورت همزیستی مسالمت آمیـز، زنـدگی کـرده و در سـلامـت انسـان و یــا مـیزبان نقش دارند.

درون دسـتـگاه گـوارش هـمـه جانوران این فلور روده ای وجـود دارد. جانورانی که کاملا در شرایط بـدون بـاکـتری پرورش می یابند، بیش از جانوران عادی که  فـلور روده  آنـهـا شـکــل گـرفـتـه اســت، آسیب پـذیـرتر هســتند. ترکیب فلور روده  هـر جانور، ویـژه ی هـمان جـانـور است.

کل بدن یک انسان بطور میانگین از 14^10 (10 به توان 14 معادل 100 تریلیون) سلول تشکیل یافته است. شمار میکروارگانیزمهای موجود در روده 10 برابر کل سلولهای بدن فرد میباشد.

باکتری ها بخش عمده فلور روده را به خود اختصاص داده اند، بطوری که 35تا50 درصد قولون (روده بزرگ) از باکتری ها تشکیل یافته است.60درصد توده مدفوع راباکتریها تشکیل میدهند. چیزی حدود 300 تا 1000 گونه میکروارگانیسم مختلف در روده ها زیست میکنند.

مخمرها نیز بخش کوچکی از این فلور را به خود اختصاص داده اند. 400 تا 800 گونه باکتری در روده ها بسر میبرند. عمده باکتریهای روده کوچک “گرم مثبت” هستند، اما باکتریهای روده بزرگ “گرم منفی” میباشند. روده بزرگ از لحاظ متابولیکی یکی از فعالترین عضوهای بدن بشمار می آید.

بخش های ابتدایی قولون مسئول تخمیر کربوهیدراتها و بخشهای انتهایی وظیفه شکستن پروتئین ها و اسیدهای آمینه را بعهده دارند. 99 درصد باکتریهای روده غیر هوازی میباشند، و در روده کور(cecum) باکتریهای هوازی بیشترین تراکم را دارند.

باکتری های سودمند روده عمدتاً از جنس Bacteroides,Clostridium,FusobacteriumEubacterium , Ruminococcus , Peptococcus ,Peptostreptococcus, Bifidobacterium, Escherichia , Lactobacillus میباشد.

باکتروئید ها (Bacteroides) به تنهایی 30 درصد کل باکتریهای روده را تشکیل میدهند.

تنـهـا مـخـمـرهـای مـوجـود در روده هـا شـامـل کـانـدیـدا (Candida)و سـاکـارومــــیس (Saccharomyces) میباشند.

روده بزرگ حاوی باکتریهای مضر نیز میباشد، اما میزان باکتریهای مفید بایستی حداقل 85 درصد کل میکروارگانیسمهای روده را تشکیل بدهند، تا سلامت میزبان تضمین شود.

فلور ميكروبي روده وابستگي زيادي به ماده غذايي مورد استفاده شخصي دارد ، بنا بر اين مي توان فلور ميكروبي روده را تغيير داد و ميكروب هاي مفيد را جايگزين انواع مضر آن كرد .

پروبيوتيك ها به تحريك رشد باكتريهاي مفيد روده و يا به كاهش بيماري زايي ميكروب هاي مضر كمك مي كنند و اثربخشي آنها تا زماني است كه پروبيوتيك مصرف شود.

علاوه بر كمك به گوارش مولكولهاي پيچيده ، تركيباتي مانند ويتامينها و آنتي بيوتيكهاي مختلف را توليد كرده كه براي بدن مفيد است . منبع باكتري هاي پروبيوتيك لبنيات و ميوه ها هستند.

منافع مصرف پروبیوتیک ها:

1-کاهش مقاومت لاکتوز. چراکه (LAB) باعث تبدیل لاکتوز به اسید لاکتیک میگردد.

2-جلوگیری از سرطان قولون، روده کوچک، کبد و پستان.

3-کاهش کلسترول خون و میزان جذب آن از روده (با تجزیه صفرا در روده)

4-کاهش فشار خون.

5-بهبود و تقویت سیستم ایمنی و جلوگیری از عفونت ها.

6-درمان و پیشگیری از اسهال حاد.

7-کاهش التهابات روده ای.

8-کاهش آلرژی غذایی و یا اگزما در کودکان.

9-بهبود جذب مواد معدنی و ویتامینها.

10-بهبود علایم نشانگان روده تحریک پذیر و کولیت(ورم مخاط روده بزرگ)

11-جلوگیری از رشد و تکثیر باکتری های مضر.

12-درمان و پیشگیری ازعفونتهای مخمری مهبل، اسهال مرتبط با مصرف آنتی بیوتیک ها، آفت دهان، پوسیدگی دندانها، ورم مهبل(واژینیت)، پای ورزشکاران، عفونتهای قارچی، برفک(کاندیدیاز دهانی).

13-بهبود عمل گوارش و جذب مواد غذایی.

14-کمک به ساخت ویتامینهای گروه B و K.

*-مصرف پروبيوتيك ها در دام و طيور:

چندين و چند سال است كه معلوم شده فقدان باكتري ها در روده به سلامت آسيب مي رساند ؛ مثلا حيوانات آزمايشگاهي كه در شرايط بدون باكتري و استريل رشد پيدا مي كنند، اكثراً سيستم ايمني تكامل نيافته و روده هاي آسيب پذير دارند.

با توجه به گسترش مصرف انواع مواد افزودني در غذا و افزايش چشمگير توليد فرآورده هاي دام و طيور در جهان ، براحتي مي توان حجم و ميزان دارو و مواد شيميايي كه از اين رهگذر به عنوان يك آلاينده محيط زيست را تهديد نموده و سلامت مصرف كنندگان اين قبيل فرآورده ها را به مخاطره مي افكند برآورد نمود.

در عين حال ، به لحاظ نقش ارزنده اين تركيبات در افزايش بهره وري در توليدات دام و طيور، در اكثر موارد استفاده مكرر از آنها اجتناب ناپذير گرديده است .

لذا داشتن انواعي از افزودنيها كه ضمن حفظ ويژگيهاي مطلوب فاقد تبعات سوء بهداشتي و زيست محيطي باشند ، سالهاست توجه همه پژوهشگران را در سطح جهان به خود معطوف داشته است .

پروبيوتيكها را مي توان يكي ازدستاوردهاي مثبت محققين دانست . اين مواد مكمل هاي غذايي ميكروبي هستند كه از طريق بهبود تعادل ميكروبي روده تاثيرات سودمندي در جهت افزايش توان دفاعي ميزبان در برابر عوامل بيماري زا ايفا مي كنند. همچنين محققين ديگري نشان دادند كه تغذيه مرغان با پروبيوتيك ها سبب بهبود توليد تخم مرغ (براساس مرغ روز) ، مصرف روزانه غذا ، وزن و اندازه تخم مرغها مي شود.

*عملكرد پروبيوتيك :

1. ازبروز برخي از بيماري هاي عفوني مانند عفونت واژن كه باعث سقط زود هنگام جنين مي شود جلوگيري مي كنند.

2. با قرار گرفتن و پوشاندن نقاط اتصال ميكرو ارگانيسم هاي بيماري زا ، از رشد آنها جلوگيري مي كنند.

3.مواد غذايي موجود در بدن را قبل از اين كه توسط ميكروارگانيسم هاي بيماري زا مصرف شود، استفاده مي كنند.

4.پروبيوتيك ها مي توانند هم ايمني اختصاصي و هم غير اختصاصي را در مقابل بيماري هاي روده اي تحريك كنند.

5. موجب تحريك سيستم ايمني و دفاعي بدن در برابرباكتري هاي بيماري زا مي شود.

6. باعث كا هش واز بين رفتن جذب مواد آلرژي زاي لبنيات از طريق روده مي گردد و حتي موجب كاهش اگزما در نوزادان ميشود.

7. كمك به جذب ويتامينها و مواد معدني موجود در غذا .

8.جلوگيري از سرطان روده ، كبد و پستان .

9.كاهش كلسترول و فشار خون و…..

*- چه نكاتي در مصرف پروبيوتيك ها حايز اهميت است؟

 مكمل هاي غذايي به صورت قرص كه در حال حاضر در بازار ايران، بيشتر وارداتي هستند، بايد حتما داراي روكش محافظ باشند تا باكتري هاي مفيد، حين عبور از معده، در اسيد معده از بين نروند.

 فرآورده هاي لبني، بهترين حامل پروبيوتيك ها محسوب مي شوند. البته هنوز غني سازي لبنيات با پروبيوتيك ها خيلي رايج نشده است.

 موز، عسل، مارچوبه، كنگر فرنگي، سير و پياز حاوي موادي هستند كه باعث مي شود باكتري هاي پروبيوتيك بهتر رشد كنند. البته براي اثر بخشي بايستي مقادير زيادي از آن ها مصرف شود.

 افرادي كه آنتي بيوتيك مصرف مي كنند، دچار اسهال، عفونت مخمري مهبل و يا دچار سوءتغذيه هستند، در اولويت مصرف پروبيوتيك ها قرار دارند.

 ماده موسوم به استارتر ماست ، پروبيوتيك محسوب نمي شود. بنابراين نمي شود گفت ماست يك ماده پروبيوتيك طبيعي است. اين باور رايج غلطي است كه وجود دارد.

*- نسل جديد محصولات لبني

در حال حاضر فرآورده هاي پروبيوتيكي مختلفي در جهان توليد و عرضه مي شوند . انواع نوشيدني هاي پروبيوتيك، شير، انواع پنير، دوغ و ماست نوشيدني ، ماست سفت يا هم زده ، بستني ، خامه ترش ، شير بدون چربي و نوشيدني هاي به دست آمده از دوغ ، كره از جمله اين محصولات هستند. ماست يكي از محصولاتي است كه به عنوان يك فرآورده پروبيوتيك بالقوه، توجه زيادي را به خود جلب كرده است.

ماست پروبيوتيك علاوه بر تامين باكتري هاي زنده ، مواد مغذي با ارزشي هم چون كلسيم و پپتيدهاي بيولوژيك در اختيار بدن قرار مي دهند .بر اين اساس بازار ماست هاي پروبيوتيكي در سراسر جهان رشد زيادي را نشان مي دهد ، به طوري كه بخش قابل ملاحظه اي از ماست هاي عرضه شده حاوي باكتري هاي پروبيوتيك است .سهم اين نوع ماست ها در اروپا بين 5 تا 20 در صد بازار بر آورد مي شود . در فرانسه نيز 10 درصد ماست ها ي عرضه شده از نوع پروبيوتيكي است و توليد اين محصولات سالانه 3 درصد افزايش مي يابد .كليه فرآورده هاي لبني پروبيوتيك از جمله ماست پروبيوتيك را بايستي تا هنگام مصرف ، سرد نگه داشت تا هم ميزان زنده ماندن باكتري هايي مفيد و هم اثرات پايدار اين فرآورده ها را تضمين نمود.

نکات مهم در رابطه با پروبیوتیک ها:

1-اثربخشی آنها تا زمانی ادامه می یابد که پروبیوتیک مصرف گردد.

2-مکملهای غذایی به صورت قرص بایستی حتما دارای روکش محافظ باشند، تا باکتریهای مفید، حین عبور از معده، در اسید معده از بین نروند.

3-فرآروده های لبنی بهترین حامل برای پروبیوتیک ها محسوب میگردند.

4-موز، عسل، مارچوبه، کنگر فرنگی، سیر و پیاز پروبیوتیک های طبیعی میباشند. اما برای اثر بخشی بایستی مقادیر زیادی از آنها مصرف گردد.

5-مکملهای غذایی پروبیوتیک بایستی از مقادیر کافی باکتریهای مفید برخوردار باشند.

6-افرادی که آنتی بیوتیک مصرف میکنند،دچار اسهال، عفونت مخمری مهبل و یا دچار سوء تغذیه میباشند، در اولویت مصرف پروبیوتیک ها قرار دارند.

7-استارتر (باکتری) ماست(Lactobacillus bulgaricus) ، پروبیوتیک محسوب نمیگردد.

8-مصرف مکملهای پروبیوتیک به غیر از زنان باردار و شیرده، برای همه افراد مجاز است.

*- ماست پروبيوتيك:

امروزه مشتريان علاوه بر انتخاب ميان ماست هاي كم چرب و پر چرب ، يا ماست ميوه اي با يك گزينه ي ديگر هم روبه روهستند ماست پروبيوتيك.

ماست پروبيوتيك يك ماست غني شده است كه با استفاده از آن نه تنها مي توان از مزاياي ماست بهره برد بلكه مي توان باكتري هاي مفيد و لازم را نيز از اين طريق تامين كرد . اين محصول در دمايي بين 38 تا 45 درجه سانتي گراد تهيه مي شود و منبع غني از كلسيم و ويتامين k است و حاوي مقادير زيادي ميكروارگانيسم هاي مفيدي است كه به تعادل داخل بدن كمك مي كند .

اين ماده لبني حاوي اسيدهاي آمينه ضروري است كه براي سلامت انسان مفيد است. تريپتوفان يكي از اين اسيدهاي آمينه است كه موجب جذب و ذخيره كلسيم و منيزيم مي شود و در نهايت به تقويت سيستم عصبي منجر مي شود.

امروزه در ايران به لطف خداوند منان و تلاش متخصصين ايراني ماست پروبيوتيك، دوغ پروبيوتيك و نوشيدني هاي حاوي پروبيوتيك در بازار با نام هاي مختلفي عرضه مي شود .

منبع: پزشکان بدون مرز