2

نقش آب در تمدّن‏ سازی و توسعه پایدار جوامع

  • کد خبر : 15281
  • 19 تیر 1396 - 10:02
نقش آب در تمدّن‏ سازی و توسعه پایدار جوامع

هنگامی که سخن از زندگی به میان می ‏آید، بی ‏درنگ نقش آب در تمدّن‏ سازی و توسعه پایدار جوامع و نقشی که این مادّه گران بها در زندگی‏ دارد، در ذهن ترسیم می‏ شود. آب به منظور نوشیدن ، کشاورزی، امور صنعتی و تجاری و سرانجام تولید موّاد خوراکی‏ جمعیّت در حال افزایش جهان بسیار ضروری‏ است.

هنگامی که سخن از زندگی به میان می ‏آید، بی ‏درنگ نقش آب در تمدّن‏ سازی و توسعه پایدار جوامع و نقشی که این مادّه گران بها در زندگی‏ دارد، در ذهن ترسیم می‏ شود. آب به منظور نوشیدن و دیگر مصارف خانگی، کشاورزی، امور صنعتی و تجاری و سرانجام تولید موّاد خوراکی‏ جمعیّت در حال افزایش جهان بسیار ضروری‏ است. بر پایهء«نظریّهء هیدرولیک»،  آب در پیدایش‏ شهرها، توسعهء زمین های قابل کشت، افزایش‏ جمعیّت و تراکم آن در نواحی مساعد طبیعی، نقشی کارساز داشته است. در شهرهای سومر برای نگهداری نیروی نظامی، از ثروت و درآمد شهرها بهره می ‏بردند و ثروت ها و درآمدهای شهری‏ نیز از حاصل خیزی خاک و یک نظام منظّم آبیاری‏ به دست می‏ آمد. سیلاب های منظّم بهاری با سدها و کندن قنات در دل‏ زمین های خشک و نیمه‏ خشک، گرچه با هدف‏ شرب، کشاورزی و دام پروری انجام می‏ گرفته، امّا منظور اساسی، رونق‏ اقتصادی، اجتماعی– فرهنگی و شکوفایی‏ فعّالیت های صنعتی و دستی‏ بوده و توسعه‏ ای پایدار در این زمینه‏ ها پدید می ‏آورده‏ است.

پدیدهء قنات‏ کارکردهای متفاوتی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی‏ دارد به گونه ‏ای که می‏ توان‏ آن را عاملی نیرومند در تحوّل اقتصاد، فرهنگ، تاریخ و ایجاد تعادل‏ بیولوژیک و جلوگیری از تخریب سفره‏ های آب‏ زیر زمینی در نواحی خشک‏ و نیمه خشک دانست.

کانال های مهار شده، به بخش های مورد نظر می‏ رسید. این نظام آبیاری در به دست آوردن مازاد محصول، بسیار مؤثّر بود. سومری ها با آگاهی از روش ها و فنون‏ آبیاری، به مازاد محصول دست یافته و عالی‏ ترین‏ تمدّن شهری را با امتیازهایی که از آن به دست‏ می ‏آمد، بنا نهادند.

السورث هانتینگتون( Ellsworth Huntington ) جغرافی‏ دان آمریکایی با بررسی شهرهای قارّهء آسیا نتیجه می‏ گیرد که کاهش میزان بارندگی در جنوب‏ غرب آسیا و آسیای مرکزی موجب نابودی رودها، جویبارها، چشمه‏ سارها و چاه های آب قنات ها شده‏ است و ویرانی آرام آرام مراکز کشاورزی و نقاط آباد و پر جمعیّت را فراهم ساخته است تا آنجا که‏ دریاچه‏ های آب شور با کاهش باران و بخار شدن‏ تدریجی آب ها و محدود کردن گسترهء خود، راه های‏ تازه ‏ای در اختیار کاروان ها قرار داده است. مارکس‏ ( Marx )که نظریّهء هیدرولیک ریشه در آثار او دارد، معتقد بود که «تطوّر هیدرولیک ریشه در آثار او دارد، متفاوت با تطوّر تمدّن در غرب داشته و مستقل از آن بود است.» [بر این اساس‏]،یکی از دانشمندان‏ مارکسیست معاصر به نام کارل ویتفوگل‏ ( Karl Wittfogel )از این دیدگاه به موضوع‏ پیدایش حکومت های باستان در خاور نزدیک و آسیا پرداخته و معتقد است که گسترش و تداوم نظام‏ آب رسانی در پهنه‏ ای گسترده (مانند آبیاری در کشاورزی و کنترل سیلاب ها) ، نیازمند یک قدرت‏ مرکزی است که این نهادها قدرت پایه و اساس‏ حکومت های استبدادی شرقی را شکل می‏ دهد.

از دید دکتر اصغر نظریان: «در ایران، پیدایش، توسعه و مکان‏ گزینی شهرها به تبعیت از ویژگی های‏ خاصّ زمانی و مکانی از گذشته‏ های دور تا امروز، در وابستگی به نزدیکی آب شکل گرفته ‏اند و نقشهء شهرهای ایران نیز با همین امر ترسیم گردیده‏ است… بدون شک، به موازات پیشرفت ها و توسعهء کشاورزی آبی و بالاخره تکنیک قنات،گسترش‏ فضائی شهرها و افزایش جمعیّت آن ها، نقش آب‏ افزایش یافته است.»

در ایران باستان، آب عنصری مقدّس و ایزدی‏ به شمار می رفته به گونه‏ ای که از دید زرتشتیان پس از آتش، مقدّس ‏ترین عنصر بوده است. در اوستای‏ زرتشت، بارها دربارهء آب، اهمیّت و تقدّس آن‏ سخن به میان آمده است، چنان که می‏ خوانیم: «می‏ ستائیم آب را…مقدّسی که افزایندهء جهان‏ است. مقدّسی که افزایندهء گله و رمه است…که‏ نطفهء مردان را پاک می‏ کند، که زهدان همهء زنان را برای بارور بودن پاک می ‏کند، که همهء زنان را شیر خوب و به هنگام می‏ بخشد.»

در ایران باستان، کندن کاریز نیز بسیار رایج بوده‏ است، چنان که « روزگار داریوش کبیر (521-486 پ.م) اوج شکوفایی و اقدامات آبیاری و حفر کاریز در سرتاسر فلات ایران به شمار می‏ رود. به امر پادشاهان هخامنشی، آن کس که کاریز حفر می‏ کرد و آب به سطح زمین می‏ آورد و زمینی را آبادان‏ می‏ کرد و کاریزهای خشک را بازسازی می‏ نمود، مالیات پنج نسل بر او بخشیده می‏ شد و پولی بیوس‏ نیز بخشودگی مالیات را بر پنج نسل کسی که کاریز را آبادان می‏ کرد، متذکّر شده است.»

خانم لمبتون نیز در پژوهش هایی که دربارهء ایران‏ انجام داده است می ‏نویسد: «ایرانیان عهد باستان، ناهید(آناهیتا)را که در آیین بهدینان و زرتشت‏ نگهبان آب بوده، ارج می‏ نهاده و ستایش‏ می‏ کرده‏ اند…در دوره‏ های ساسانیان، اعراب و پس از آن نیز همواره قوانین و مقرّرات رسمی برای‏ ساختن، حفظ و توزیع آب، مؤسّسات آبیاری وجود داشته‏ است.»

بدین ‏سان آب و از جمله قنات ها، همواره نقشی‏ اساسی در حیات جوامع و تمدّن ها داشته است. این‏ عنصر حیاتی، یکی از عوامل بنیادین در توسعهء پایدار نواحی جغرافیایی به شمار می‏ آید. در شرایط سخت کنونی که کشور ما، بویژه نواحی خشک و نیمه خشک آن در معرض تهدیدهایی چون‏ خشک سالی و بحران آب، بیابان‏ زایی، شور شدن آب‏ و خاک، نابودی مراتع و پوشش گیاهی و زندگی‏ جانوری و در مجموع، نابودی سرچشمه ‏های‏ حیات قرار دارد، با عنایت به توسعهء پایدار که‏ چشم‏ انداز و حال و آینده را مورد توجّه قرار می‏ دهد، بهره‏ گیری از ساختمان های بومی در شرایط دشوار اقتصادی می‏ تواند گامی اساسی به شمار آید. بهره‏ گیری از قنات به عنوان عاملی پایدار در این‏ نواحی می‏ تواند مورد توجّه باشد. در واقع؛ حیات‏ اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست محیطی‏ قلمروهای خشک و نیمه خشک کشور ایران به‏ قنات وابسته است.

 

منبع: کویر ها و بیابان های ایران

گردآوری‌شده توسط پایگاه دانستنی آنلاین

آیا این مطلب برای شما مفید بود؟

میانگین امتیازات: 0 / 5. تعداد امتیازات: 0

به این خبر امتیاز دهید

لینک کوتاه : https://danestanyonline.ir/?p=15281

ثبت دیدگاه

مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : 0
قوانین ارسال دیدگاه
  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تیم مدیریت در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.

فرم جستجو

تبلیغات در سایت   درباره ما   تماس با ما

logo-samandehi