حواس وسیله ارتباط آدمی با عالم خارج است. تحریکات محیط توسط گیرندههای حسی به صورت پیام های الکترمغناطیسی به مرکز عصبی انتقال مییابد. پیام عصبی وقتی از گیرندههای حسی مانند چشم ، گوش و پوست به مرکز عصبی یعنی کورتکس مغز منتقل میشود، فرایند احساس شکل میگیرد.اصوات موسیقی از طریق گوش به مغز میرسد و حواس و عواطف را تحریک میکند و با ایجاد انرژی موجب انگیزه و فعالیت میشوند. نغمههای موسیقی بر حسب ترکیب فواصل و ریتم دارای ارتعاشات خاصی هستند که با تحریک ارتعاشات سلول های عصبی ، احساس و انگیزهای را تقویت و یا منتقل میسازد.در این بخش به بررسی روان شناسی تم های موسیقی می پردازیم.
تحریک تخیل و عواطف توسط موسیقی
به طور کلی موسیقی از طریق تحریک تخیل و تداعی و تهییج عواطف در روحیه شنونده اثر میگذارد. وقتی یک قطعه موسیقی را تجزیه و تحلیل میکنیم، به اجزا و ارکانی میرسیم که هر کدام به نوعی در تأثیرگذاری نقش دارند. ریتم و ملودی دو رکن اساسی موسیقی میباشند. ریتم در موسیقی به صورت ضرب آهنگهای منظمی احساس میشود. با موسیقی میتوان ریتم های متنوعی را بوجود آورد و انرژی های مختلفی را در شنونده تحریک کرد.
اثرگذاری ریتم و ملودی بر احساسات انسان
از فعالیت های ریتمیک در تحریک بسیاری از قوای حسی و حرکتی و کاهش و افزایش انرژی اشخاص استفاده میشود. کار اصلی ریتم ، تحریک و تهییج احساسات است که انرژی روانی را تولید میکند و انرژی این تحریک با کمک ملودی به جریان میافتد. ملودی در ایجاد نوع احساس و ریتم در شدت و سرعت و یا سستی و رخوت آن نقش مؤثری دارد. ریتم و ملودی از هم جدا نیستند. ریتم ضربان و نظم هر آهنگ و ملودی محتوا و خود آهنگ است که از ترکیب اصوات بوجود میآید.
هر ملودی بر حسب ترکیب اصوات و فواصل موجود در آن احساسات خاصی را به شنونده منتقل میسازد. برخی از ملودیها ، غمگین و حزین ، برخی ملایم و آرام بخش ، تعدادی هیجانی و بیقرار و بعضی شاد و فرحبخش هستند که این احساسات بستگی به فواصل فیزیکی و ترکیب اصوات دارد.
بطور کلی اگر فواصلی که در آهنگ به کار میرود، بزرگ باشد و ترکیب اصوات با پرش توأم گردد، انبساط و نشاط بیشتری را القاء میکند و اگر فواصل بزرگ توأم با ریتم تند باشد شدت نشاط بیشتر میگردد. به حدی که به قسمت نا آرامی و بیتابی سوق مییابد. اگر فواصل آهنگ کوتاه و فشرده و ریتم کند باشد، احساسات کند و گرفتهتر خواهد بود. این مسئله به طول موج اصوات و تأثیر آن بر واسطههای شیمیایی مغز بستگی دارد. چنانچه ریتم با حال شنونده هماهنگ باشد، انرژی روانی و احساسی بهتر تحریک میشود و ملودی بهتر به جریان میافتد.
طبقهبندی تم های موسیقی
تم های شیدایی
واژه شیدا در روان شناسی معرف سرخوشی و شور و نشاط بیش از حد است. سرخوشی ، هیجان بخشی احساس مدهوشی از خصوصیات تم های شیدایی است. جنبه مدهوشی و جذبه آن آرام بخش افراد بیقرار و شیداست. بعضی از چهار مضراب ها و ضربی های موسیقی ایرانی استعداد القاء چنین حالتی را به خوبی دارا هستند. افراد مستعد با شنیدن چنین تم هایی احساس سرخوشی و وجد مییابند. شیدا صفتان اغلب با سیر در این تمها احساس نشاط ، تخیل و حالت جذبه پیدا میکنند. از تم های شیدایی میتوان برای تحریک خلقهای خموده استفاده کرد.
تم های حزین
لحن تم های حزین غم انگیز است و شکوه و شکایت دارد و در شنونده احشاش ناکامی را تداعی میکند. این تم ها بر انتقال دهندههای عصبی افراد مستعد تأثیر میکند و باعث کاهش ترشح واسطههای شیمیایی در مغز شده که در نتیجه انباشته شدن این عناصر حیاتی ، حزن و اندوه احساس میگردد. ارتعاشات این تم اغلب تداعی کننده خاطراتی از ناملایمات گذشته است. ملودیهایی که فواصل فشرده و نزدیک به هم و ریتم کند دارند، حزن را بهتر منتقل میسازند. تم های حزین درحالت ملایم درد را تسکین میبخشند و در ایام سوگ و فراق تحمل تألمات را آسانتر میسازند.
احساس ناکامی را تعدیل و غربت و تنهایی را از دل بیرون میکنند و انرژی و هیجان خود را تخلیه میسازند. استفاده بیش از حد از این تم، باعث رکود و کاهش انرژی شده و روحیه را خسته و حزین میسازد. بسیاری از نغمات حزین موسیقی مشرق زمین، حاصل همدردی با وقایع دشوار و گرفتاریهای اجتماعی مردم بوده و این قطعات تا حدودی تألمات مردم را تسکین داده است.
تم های هیجانی
هیجان ، واکنش انفعالی شدید و فوری است که غالبا با تظاهرات بارز اعصاب خودکار و واکنشهای فیزیولوژیک توام است و میل به جنبش و حرکت را بوجود میآورد. از تم های هیجانی میتوان با ایجاد انرژی روانی ، رغبت و انگیزه در کاهش حالات افسردگی و غمگینی بهره جست. بعضی از سازندگان موسیقی از این گونه برای تحریک و تحرک بدنی سود میجویند که مورد استقبال جوانان نیز قرار میگیرد.بسیاری از این تم ها ملودیهای زیبایی دارند که اگر با متانت ارائه شوند و ارکستراسیون (ساز آرائی) مناسبی پیدا نمایند، اثرات ارزندهای خواهند داشت.
تم های شاد و فرح بخش
تم هایی هستند که شادمانی و نشاط را توم با آرامش و متانت منتقل میسازند. این تم ها باعث انبساط خاطر و سرزندگی میشوند. تم های فرح بخش احساس سرزندگی و شادمانی را برای کار و فعالیت افزایش میدهند. برای تقویت روحیه افراد یک اجتماع و سرزندگی و نشاط آنها مخصوصاً کودکان و نوجوانان تم های شاد و فرح بخش بسیار مفید و سازنده هستند.
تم های آرام بخش
تم های مطبوعی هستند که نه تحریک کننده ، نه غم انگیز ، نه هیجانی و نه وجد آورند. متن ملایم و یکنواخت ارتعاشات آنها احساس آرامش را منتقل میکند. تم های آرام بخش به خاطر ریتم ملایم در فواصل وسیع و ارتعاشات موافق آن با استعداد مغز باعث احساس ملایمت و آرامش میشود. استفاده از این تم ها برای آرامش و تمرکز ، بسیار مناسب است.
این تم ها توازن عواطف ، تعادل تخیل و وحدت فرآیندهای ذهنی را تقویت میکنند و از آنها میتوان در کاهش بسیاری از تنشها استفاده کرد. موسیقی همچون دارو هر حالت روانی دارای ارتعاشات موجی خاصی است که بر حسب میزان و شدت آن احساس بوجود میآید. اصوات موسیقی میتوانند ارتعاشات متنوعی ایجاد کنند و بر ترشحات و ارتعاشات سلول های عصبی تأثیر بگذارند.
چشم انداز بحث
همانطور که در تأثیر دارو و میزان و ترکیب عناصر اهمیت دارد، در موسیقی نیز نوع ارتعاش و میزان آن در تناسب با حالات روانی مطرح است. با پیشرفت بشر در علوم پزشکی و کامپیوتر ، تاثیر ارتعاش موسیقی بر بدن و سلول های مغز قابل بررسی است. بررسی تغییرات حاصله کمک میکند تا ملودیهای خاص برای ایجاد احساسات مختلف پیشبینی شود.
منبع: دانشنامه رشد
گردآوریشده توسط پایگاه دانستنی آنلاین