فرش، هنر زنده و ایرانی است که دارای قدمت بسیار بوده و از دیرباز به عنوان تحفه‌ای گرانمایه به حساب می‌آمده است و همواره توانسته شکوه و جلال خود را در گذر ایام حفط نماید و حتی پس از ورود اسلام به ایران و اسلام آوردن ایرانیان، هنر فرش‌بافی خود را با آداب اسلام تطبیق داده و به عنوان هنری اسلامی مطرح می‌گردد.
در فراز و نشیب‌های تاریخ سیاسی اجتماعی ایران، هنر فرش‌بافی نیز همچون سایر هنرهای زمان خود دست‌خوش تغییر و تحولاتی گشته است. در دوران قاجار که یکی از مهم ترین و پرفراز و نشیب ترین دوران‌های حکومتی ایران است، فرش نیز دچار تحولات گسترده‌ای شده است. قسمتی از این تحولات که با ورود عکاسی به ایران آغاز می‌گردد، زمینه‌ای را برای تأثیرگذاری یا تأثیرپذیری فرش و عکاسی ، این دو هنر به ظاهر مجزا نسبت به یکدیگر فراهم می‌کند.
تاریخ عکاسی در ایران ، تقریباً پیشینه‌ای همپای ظهور این پدیده در جهان دارد. سیر پیدایش و تحول این پدیده در ایران که با حمایت خاص شخص ناصرالدین شاه همراه بوده است، موجب رشد، ترقی و توسعه این فن و هنر در سال‌های آغازین خود در ایران شده است. با ورود عکاسی به ایران پس از چندی شاهد تأثیرات این هنر بر سایر هنرها از جمله هنر صنعت فرش هستیم. نفوذ تصویر بر روی فرش، کندتر از سایر هنرها بوده زیرا قالی وسیله‌ای بود برای استفاده روزمره در خانه و هم برای عبادت در مساجد، با این حال اولین نشانه‌های هجری قمری بر روی برخی از موضوعات تصویری در قرون ده و یازده برای قالی‌ها پدید آمد. عکاسی در این دوران (قاجار) تغییراتی را در عملکرد ِفرش‌ها به وجود آورد به گونه‌ای که فرش از جنبه کاربردی خارج شده و جنبه‌های تزئینی نیز به خود می‌گیرد.
نصب قالیچه و از جمله آن قالیچه‌های تصویری بر روی دیوار، دگرگونی‌هایی را در کاربرد فرش به وجود آورده. این کاربرد تازه، قالیچه را از روی زمین و زیر پا به روی دیوار منتقل کرد و آن را به صورت تابلوی نقاشی درآورد.
از تأثیرات دیگر عکاسی بر فرش ایجاد تغییراتی در طرح و نقش فرش‌ها است. به طوری که باید گفت، عکس و عکاسی موجب شد تا موضوعات تازه‌ای وارد هنرهای تصویری دوران قاجار شود. این تأثیر گذاری در قالیچه‌های نقش شاهی، فرش‌های مشروطه و سایر قالیچه‌های تصویری دیده می‌شود. در بین قالیچه‌های شاهی، تصویر هیچ پادشاهی به اندازه تصویر احمدشاه مورد استفاده قالی بافان نقاط مختلف کشور قرار نگرفته است. منشأ الهام همه این قالیچه‌ها ، عکس است. از مهم ترین رخ دادهای اواخر دوره قاجار وقوع انقلاب مشروطه بود. در طول انقلاب مشروطه، عکاسی نیز حضوری فعال داشت و شخص‌های سیاسی و انقلابی درگیر در این واقعه، عکس خویش را با فرش‌های زیبایی به تاریخ سپردند.
تأثیر فرش بر عکس های دوران قاجار
با رواج عکاسی در ایران پس از مدتی شاهد ورود عناصر تزئینی اروپایی به تقلید از آثار نقاشی و عکاسی غربی در زمینه عکس ها هستیم. پرده‌های نقاشی شده، نرده‌های چوبی، میز کوچک و صندلی و مبل‌های اشرافی از جمله وسایلی هستند که به تدریج وارد عکس‌های آن زمان شدند.
این‌ها همه نشانه میزان غرب‌زدگی ایران در آن زمان است که از شخص شاه شروع شد و تا سطح مردم عام نیز رسید. در چنین اوضاعی که ایرانیان مست و شیفته هرآنچه از جانب غرب است شده بودند، نفوذ فرش به عنوان یک عنصر کاملاً ایرانی و به عنوان یکی از اصلی‌ترین عناصر تزئینی در نماها و تزئینات به درون کادر عکس‌ها در آن زمان کاری بسیار ستودنی بود. هرچند، اگر ارزش‌گذاری غربی‌ها در استفاده از فرش ایرانی نبود، شاید این عنصر به این سرعت وارد عکس‌های آن زمان نمی‌گردید و این‌چنین شناخته و ماندگار نمی‌شد.
در نهایت می‌توان گفت تأثیر فرش نه بر فن عکاسی، بلکه در عکس هاست. به طوری که عکس‌ها از حالت غربی خارج شده و رنگ و بوی ایرانی به خود گرفته‌اند که این تغییر رویه و بومی‌سازی عکس‌ها در جامعه غرب‌زده ایران آن دوره کاری مهم و ارزشمند است، این خود یکی از عواملی است که موجب ماندگاری فرش ایران در طول تاریخ گردیده است.
منبع: شهر فرش
گردآوری‌شده توسط پایگاه دانستنی آنلاین
