ایران پیشتاز در ثبت «ذخیره گاه زیست کُره» در یونسکو

ایران با تنوع اقلیمی و زیستی کم نظیر خود از سالها پیش جهت حفاظت از منابع طبیعی ، تنوع زیستی و چشم اندازه های بی بدیل خود تقسیم بندی های متفاوتی از حفاظت مانند پارک های ملی،آثار طبیعی ملی، پناهگاه های حیات وحش ،مناطق حفاظت شده و مناطق شکار ممنوع را به مرحله اجرا گذارده است. علاوه بر مناطق تحت مدیریت ذکر شده در سال ۱۹۷۶، ۹ منطقه تحت مدیریت خود را به عنوان ذخیره گاه زیستکره معرفی و ثبت کرد که اکنون به ۱۳ ذخیرگاه افزایش یافته است.
ذخیره‌گاه های زیست‌کره مسکون، مناطق حفاظت‌شده طبیعی-زیستی بین‌المللی هستند که برای جلوگیری از تغییرات برگشت‌ناپذیر و بهره‌برداری ناپایدار از منابع طبیعی، در عین نیاز به بهره‌برداری از طبیعت (باتوجه به رشد روزافزون جمعیت) شکل گرفته‌است و به یکی از تقسیم بندیهای مهم حفاظتی جهان بدل شده‌است.
انسان همواره به عنوان عامل اصلی تخریب محیط زیست شناخته می شد اما چند سالی است شاهد تغییر رویکرد بزرگی در این رویه هستیم به طوری که این عامل تخریب، جای خود را به عامل حفاظت از محیط زیست داده است و به مرور نیز این نقش پررنگ تر و تاثیر گذار تر می شود هر چند تا نتیجه مطلوب راه طولانی در پیش است اما رسیدن به آن نیز امیدوار کننده است.
ابداع ذخیره گاه های زیست کُره نتیجه این تغییر نگرش است؛ مفهوم ذخیره گاه زیست کره از دهه ۶۰ میلادی وارد چرخه مدیریت مناطق حفاظت شده و تنوع زیستی دنیا شد و دست اندرکاران محیط زیست متوجه شدند حفاظت فیزیکی و دولتی در مدیریت مناطق و حفظ تنوع زیستی کارایی لازم را ندارد و باید مردم، جوامع محلی و ذینفعان در حفاظت از تنوع زیستی ورود کنند بر همین اساس به این فکر افتادند که برای بهره مندی طبیعت برای زیستمندان چاره ای اندیشیده شود.
بنابر این واژه ای به نام ذخیره گاه زیست کره در یونسکو ( سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) ابداع شد که هدف اصلی آن مشارکت مردم محلی و ذینفعان در مدیریت، برنامه ریزی و بهره مندی از منابع طبیعی بوده و ایران جزو کشورهای پیشتاز در این زمینه است.
کشورهای ایران ، روسیه ، امریکا ، مکزیک ، اسپانیا، فرانسه و آلمان جزو کشورهای پیشرو در زمینه ذخیره گاه زیست کره هستند و بیشترین ذخیره گاه را در یونسکو به ثبت رسانده اند.ایران با دارا بودن ۱۳ ذخیره گاه زیست کره جزو کشورهایی است که تاکنون ذخیره گاهی از آن از فهرست یونسکو حذف نشده است بنابراین کشوری پیشتاز در این زمینه است.
رییس گروه بررسی های جغرافیایی معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست روز دوشنبه در این باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: ایران در همان دهه ۶۰ میلادی که زمان شکل گیری ذخیره گاه زیستکره است، یکی از پیشگامان ایجاد ذخیره گاه زیست کره مسکون در جهان است به طوری که موفق شد در سال ۷۶ – ۱۹۷۵ میلادی (سال ۱۳۵۵) ۹ ذخیره گاه زیست کره به اسامی دنا، حرا، ارسباران ، گلستان، میانکاله ، ارژن و پریشان ، ارومیه، کویر و توران را در یونسکو به ثبت برساند.
«علی بالی» افزود: البته از آنجا که برنامه ذخیره گاه زیست کره در ایران جایگاه خیلی قانونی نداشت از این رو مانند سایر مناطق چهارگانه تحت پوشش سازمان محیط زیست حفاظت می شد، تا اینکه در سال های اخیر با کمک «کمیته انسان و کره مسکون یونسکو» در تهران و همچنین پیگیری معاونت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست قرار بر این شد که بحث ذخیره گاه های زیستکره دوباره در کشور جدی گرفته شود و بتوان ضمن پیگیری برنامه های مربوط به آن، بحث مشارکت مردم محلی در حفاظت از این عرصه ها نیز گسترش یابد.
وی ادامه داد: در این چارچوب ضمن برگزاری کارگاه های مختلف در سازمان محیط زیست، حتی در دو دوره توانستیم میزبان شبکه کشورهای جنوب و مرکز آسیا با نام ‘ SACAM ‘ باشیم که با این اقدامات جان تازه ای در مدیریت ذخیره گاه زیست کره کشور دمیده شد.
بالی اظهار داشت: بدنه اصلی ذخیره گاه زیست کره، مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط زیست است که در برنامه ریزی و ناحیه بندی ذخیره گاه زیست کره شامل سه ناحیه هسته مرکزی، ناحیه حفاظتی و بینابینی است که ناحیه بینابینی خارج مرزهای مناطق چهارگانه است و لازم است سایر دستگاه ها و جوامع محلی در مدیریت این مناطق کمک های بیشتری انجام دهند.
وی به تفاوت مناطق حفاظت شده و ذخیره گاه زیست کره اشاره کرد و گفت: در دهه قبل بحث مدیریت مناطق حفاظت شده در واقع یک مدیریت صرف فیزیکی، تجهیزات، پرسنل حفاظتی و حضور محیط نان بود اما بعدها مسوولان متوجه شدند که اگر بخواهند به این شکل مدیریت کنند و مردم محلی را دخالت ندهند آنها این مناطق را از خودشان نمی دانند.
وی ادامه داد: بنابراین برای آنها دیگر اهمیتی ندارد که گونه گیاهی و جانوری را حفاظت کنند یا خیر از این رو بعد از سال ها ارزیابی متوجه شدند که چنین مدیریتی باعث بهبود تنوع زیستی و حفاظت از مناطق نمی شود که بعد از آن به این نتیجه رسیدند که باید مردم هم در حفاظت دخالت داشته باشند و نقشی را بر عهده بگیرند و اگر سودی وجود دارد آنها نیز منتفع شوند بر این اساس ذخیره گاه زیست کره شکل گرفت.
رییس گروه بررسی های جغرافیایی معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست گفت: البته بحث حضور مردم و مشارکت آنها در حفظ محیط زیست بعد از سال ها در برنامه ششم توسعه در بخش محیط زیست آن به طور شفاف گنجانده شده است.
وی درباره معیارهای انتخاب یک منطقه به عنوان زیست کره اظهار داشت: برای اینکه منطقه ای به عنوان ذخیره گاه زیست کره معرفی شود باید یک سری معیارها در آن رعایت شود که از جمله اینکه نمونه ای از اکوسیستم های منحصر به فرد و طبیعی باشند، دوم مردم در اطراف آن منطقه حضور داشته باشند یعنی ارتباط بین مردم و محیط طبیعی وجود داشته باشد؛ ممکن است یک منطقه ای بکر و مناسب باشد اما اگر اطراف آن هیچ روستایی نباشد برای زیست کره بودن مناسب نیست چون مشارکت مردم محلی در آن وجود ندارد.
بالی اظهار داشت: برنامه انسان و کره مسکون یونسکو هر ۱۰ سال یکبار ذخیره گاه های زیست کره را مورد بازنگری قرار می دهد و اگر منطقه ای ویژگی های لازم را رعایت نکرده باشد از فهرست یونسکو خارج می شود که این اتفاق برای کشورهای آلمان ، امریکا و بلغارستان رخ داده است اما ایران جزو کشورهایی است که تاکنون هیچ کدام از ذخیره گاه های آن از فهرست یونسکو خارج نشده است.
وی ادامه داد: البته شاید ایران خیلی همه جانبه نتوانسته اهداف زیست کره را پیش ببرد اما توانسته تمام آنها را حفظ کنیم و نه تنها هیچ ذخیره گاهی در ایران از فهرست یونسکو خارج نشد بلکه اضافه هم شد.
بالی تصریح کرد: بعد از سال ۱۳۵۵ که ۹ ذخیره گاه را ثبت کردیم توانستیم در سال ۲۰۱۰ دنا ، ۲۰۱۵ تنگه صیاد سبزکوه ، ۲۰۱۶ هامون و سال ۲۰۱۷ کپه داغ در خراسان شمالی را به فهرست ذخیره گاه زیست کره خود اضافه و در یونسکو به ثبت برسانیم و امروز ۱۳ ذخیره گاه زیست کره داریم.
وی با اشاره به اینکه این موضوع در دیپلماسی بین المللی بسیار مهم است تاکید کرد: کشوری که بتواند تمام ذخیره گاه های زیست کره خود را حفظ کند و از فهرست خارج نشود از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا بسیاری از کشورها حتی نتوانستند ذخیره گاهی را به ثبت برسانند.
به گفته وی امریکا ۲۹، مکزیک ۴۲، ایران ۱۳، آلمان ۱۶، اسپانیا ۴۹ ، روسیه ۴۵ ، چین ۳۴ و اندونزی ۱۴ ذخیره گاه زیست کره ثبت شده در یونسکو دارند.
رییس گروه بررسی های جغرافیایی معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست اظهار داشت: در واقع هدف اصلی این است که تا آنجا که قانون و ضوابط اجازه می دهد کار حفاظت به مردم واگذار شود، این موضوع دو فایده به همراه دارد یکی اینکه هزینه های دولت را به شدت کاهش می دهد و دوم اینکه مردم محلی منتفع می شوند.
بالی ادامه داد: مثلا اگر بتوان با حضور مردم محلی یک تعاونی در ذخیره گاه زیست کره میانکاله راه اندازی کرد و رب انار آن منطقه را برند سازی کرد، می توان آنرا به عنوان محصول ارگانیک از این ذخیره گاه به دنیا شناساند و سود فروش آن نیز به مردم محلی برسد یا در دنا بر روی عسل آن کار کرد و در ارژن بحث گردشگری را مد نظر قرار داد، بنابراین زمانی که جوامع محلی متوجه شوند از این محل سود می برند قطعا در حفاظت از این عرصه ها تلاش خواهند کرد و دیگر سراغ فعالیت های مخرب محیط زیست نخواهند رفت.
وی گفت: از این رو برای شناساندن ظرفیت زیست کره های ایران برنامه دو سالانه تنظیم شده است که قرار است ابتدا در دو ذخیره گاه زیست کره به صورت پایلوت اجرا شود که برای این کار فعلا ذخیرگاه های پارک ملی گلستان، میانکاله و کپه داغ پیشنهاد شد که قرار است بعد از برگزاری جلسات در کمیته انسان و کره مسکون تصمیم نهایی برای انتخاب ذخیره گاه ها گرفته شود.
بالی به تهدیدات ذخیره گاه های زیست کره اشاره کرد و افزود: مانند سایر مناطق حفاظت شده مهمترین چالش های این مناطق برخی طبیعی است مانند تغییرات اقلیمی که بر روی جوامع انسانی ، پوشش گیاهی و گونه های جانوری تاثیر می گذارد، بخشی نیز تاثیرات انسانی مانند برداشت های بی رویه از منابع آبی، شکار و صید غیر مجاز و توسعه فعالیت های عمرانی است ، بخشی هم به نحوه مدیریت مانند عدم هماهنگی دستگاه ها و یکپارچه سازی ماموریت ها بر می گردد.
وی به عدم آمایش سرزمین به عنوان مشکل دیگری در این زمینه اشاره کرد و گفت: آمایش سرزمین یکی از موضوعاتی است که در کشور ما درست به آن پرداخته نشده از این رو بدون در نظر گرفتن توان اکولوژیک مناطق، عملیات اجرایی در آنها انجام گرفته است ، کمبود اعتبارات و بودجه و عدم آموزش جوامع محلی در راستای اهمیت و حفاظت از ذخیره گاه های زیست کره از دیگر مشکلات این بخش است.
بالی گفت: البته ذخیره گاه های زیست کره ما مانند مناطق چهارگانه حفاظت شده جایگاه قانونی ندارند و این باعث می شود در عرصه های خارج از حیطه مدیریت سازمان محیط زیست میان سایر دستگاه ها هماهنگی لازم برای حفاظت صورت نگیرد به همین دلیل در آمایش سرزمین به جایگاه واقعی ذخیره گاه های زیست کره توجه چندانی نمی شود.

منبع: ایرنا

پایگاه خبری دانستنی آنلاین