آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در گیلان با حال و هوای خاصی همراه است که بیانگر فرهنگ، هویت، ایمان و اعتقاد آنان است.
هنگامی که رمضان، ماه میهمانی خدا از راه می رسد، چهره تمام شهرها و روستاهای استان تغییر یافته و آمیخته با معنویت و راز و نیاز می شود. مردان و زنان گیلانی از چند روز پیش خود را آماده استقبال از این ماه می کنند، خانه‌ها، مساجد و حسینه ها نظافت و غبار روبی شده و آماده میهمانی رمضان می شوند. جوانان محل از خردسال تا جوان متحد شده و با حضور در خانه خدا، این مکان مقدس را آغشته به عطر گلاب کرده و بیش از سه هزار مسجد استان با همت همین جوانان غبار روبی می شود تا میهمانان خدا با آرامش به راز و نیاز با معبود خویش بپردازند. در این خانه تکانی، خانه دل نیز از هرگونه کینه و غبار زدوده می‌شود و همه با قلبی سرشار از محبت و صمیمت به استقبال ماه رمضان می‌روند.
در روزهای اخیر گیل مردان به دنبال تهیه مایحتاج رمضان از جمله برنج، نخود، لوبیا، عدس، ماش ولپه برا بوده و زنان محله به گردهمایی دوره‌ایی به پاک کردن این مواد می‌پرداختند و باور داشتند که با انجام این کار در ثواب روزه کسانی که از این مواد خوراکی استفاده می‌کنند، سهیم می‌شوند. در این مراسم معمولاً زنان مسن محل، با شناسایی دختران دم بخت، عروسان آینده خود را نیز انتخاب می‌کردند. زنان نیز با کمک و همکاری اهل منزل مشغول تهیه قوت اصلی رمضان، شامی کباب، رشته خشکار و نان محلی هستند تا بتوانند با این غذای محلی میهمانان رمضانی را پذیرایی کنند.
مراسم آشتی کنان یکی دیگر از آداب استقبال ماه مبارک رمضان در گیلان بود اگرچه هنوز هم این رسم در برخی نقاط گیلان از جمله ماسال و تالش به چشم می‌خورد ولی در گذشته این آیین تقریباً در همه شهرها و روستاها وجود داشت و تشریفات آن بسیار ساده بود. اگر دو نفر از یکدیگر ناراحتی و کدورتی داشتند یک ریش سفید و بزرگ تر، با پا درمیانی، در مراسم ساده‌ای که درخانه خود برپا می‌داشت آن دو را بدون اطلاع یکدیگر دعوت می‌کرد و پس از نصیحت کردن، آنها را باهم آشتی می‌داد.
خرید لوازم چایخوری و سفید کردن ظروف مسی، تهیه مایحتاج ماه مبارک رمضان، دوختن کیسه برکت، پیراهن سلامت و روسری بخت گشایی از آئین‌های مرسوم گیلان قبل از آغاز ماه رمضان بوده است.
مردم گیلان به ویژه شهرهای شرقی استان، یک روز زودتر در رسمی به نام«پیشاشو» به پیشواز ماه رمضان رفته و روزه می‌گیرند، با اینکه این روزه مستحب است اما گیلانیان مصر به انجام آن هستندو از گذشته های دور تا کنون این رسم پابرجاست.
اما در مناطق کوهستانی برای ترغیب نوجوان به گرفتن روزه، بزرگتر خانواده بعد از گرفتن نخستین روزه، قبل از افطار نصف سهم گاو و گوساله را به عنوان پاداش به فرزند خود می دهد تا خاطره ایی خوش از روزه نخست در ذهن کودک باقی مانده و روزه های او ادامه یابد.
اما سحرهای ماه رمضان در روستاهای گیلان حال و هوای دیگری دارد، بانگ «سحر شده خواب نمانید» هنوز از گلدسته مساجد و یا بام برخی خانه های روستایی شنیده می شود که همگان را دعوت به بیداری و سحری خوردن می کند. رسمی که امروز دیگر در شهرها جایی ندارد و بسیاری از مردم آن را فراموش کردند.
در گذشته مردم این استان هنگام سحر گوش به بانگ خروس سفید که در اصطلاح محلی به آن سوکله سوم (خروس خوان) می گویند از خواب بیدار می شدند و با نخستین آواز خروس از جا برخاسته و با آواز دوم خروس غذایشان را روی آتش گذاشته و با آواز سوم غذا می خوردند. غذاهایی که معمولاً در هنگام سحر گیلانی ها می خورند بیشتر کته و انواع خورش‌های محلی مثل باقالی قاتوق، ترش تره و فسنجان است.
در شب هاى ماه رمضان مجالس پرشکوه وعظ و خطابه در مساجد برگزار مى شود و جلسات قرائت قرآن در مساجد و برخى از منازل برپا مى شود.
عشر خوانی رسمی کهن در رمضان گیلان است و بانوان گیلانی، صبح ها در مساجد، حسینیه ها و یا منزل بزرگ محل گردهم آمده و تا نماز ظهر و عصر قرآن خوانی به اصطلاح محلی« عشر خوانی» می کنندو بعد از اقامه نماز جماعت در مسجد به منزل بازگشته و می خوابند.
بانوان چند ساعت قبل از افطار در تدارک سفره افطار هستند تا با انواع غذاها و شیرینی های محلی نظیر نان، پنیر و سبزی خوردن، لوبیا پخته، کباب، آش کشک، شامی، فرنی و حلوا از روزه داران خود پذیرایی کنند. همچنین آش نذری حضرت فاطمه زهرا (س) کوکو، خرما، رشته خشکار، شیر، فرنی و آبگوشت نیز از غذاهای افطاری گیلانی هاست.
در گذشته روزه داران به ویژه در روستاها با تاریک شدن هوا یا به اصطلاح محلی ها با گرگ و میش شدن هوا یعنی زمانی که تشخیص گرگ از میش مشکل می شد با اولین بانگ خروس (سوکله اول) افطار می کردند و در شهر رشت و توابع آن با صدای توپی که هر روز موقع افطار شلیک می شد افطار می کردند.
اما در افطاری دادن نیز مردم گیلان رسوم خاص خود را دارند و دعوت از خویشاوندان تازه عروس و داماد به ویژه در دوران نامزدی رسمی پابرجا در همه نقاط گیلان است.
از دیگر آیین‌های جالب توجه مردم گیلان فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس است، مطابق این سنت دیرینه در ماه رمضان جوان دارای نامزد، باید افطاری نامزدش را به خانه پدرعروس بفرستد. این افطاری شامل نان محلی، خرما، فرنی، حلوای ترک (کاچی)، سبزی، پنیر و انواع میوه فصل بوده است. خانواده عروس از این افطاری برای آشنایان و نزدیکان خود می‌فرستادند و آنان نیز در پاسخ، هدایایی که بیشتر وسایل خانه بوده است به خانواده عروس می‌دادند که جزو جهیزیه عروس محسوب می‌شد.
شب های رمضان نیز در گیلان به گونه ای دیگر است. جنب و جوش و گردش مردم در شب‌های رمضان بیش از روزهاست، حدود ۵۰ درصد مردم شهر اعم از پیر و جوان، زن و مرد به خیابان می آیند و خوردن آلبالو، اخته، آلو و انجیر خیس رسمی متداول در رمضان گیلان است.
رسم« مال امام» در مساجد گیلان همچنان وجود دارد و یکی از آداب رمضان است. مردم از یک روحانی دعوت می کنند تا در طول ماه رمضان علاوه بر اقامه نماز، جلسات وعظ و خطابه داشته و خود مایحتاج روحانی را تأمین می کنند. بین نماز ظهر و عصر یک نفر از زنان و یک نفر از مردان بلند شده و از تمامی نمازگزاران پولی به عنوان« مال امام» بنا به نظر شخص جمع می کنند و در پایان ماه این پول را تجمیع کرده و صرف آبادانی مسجد و مخارج روحانی محل می کنند.
منبع: خبرگزاری شبستان
گردآوری‌شده توسط پایگاه دانستنی آنلاین
