تابلوها یکی از وسایل ارتباط بصری هستند که کاربرد طراحی گرافیک در امر پیام رسانی آن ها بسیار گسترده است و این ارتباط به ابزار اطلاعاتی به عنوان محتوا ، و وسائل انتقال به عنوان اجزا نیاز دارد و این دو باید در کنار هم ، در ایجاد یک ترکیب بندی مناسب جهت القای پیام تصویری ، هماهنگ باشند . مثلاً در یک تابلو نمی توان جداگانه به پیام نوشتاری که در کنار دیگر عوامل بصری قرار دارند نگریست، بلکه شکل ، نوع ، اندازه و حالت قرارگیری حروف باید متناسب باشد .
ابزار اطلاعاتی : ابزار اطلاعاتی شامل سه عنصر تصویر ، نشانه و نوشته می باشند که این عناصر می توانند در کنار هم به عنوان یک طرح واحد ، حامل پیام بوده و یا به طور جداگانه ای ایفای نقش کنند . به هر حال کاربرد آن ها به صورت ترکیبی یا مجزا، به مقتضای رسا بودن پیام در تابلو می باشد. در جایی ممکن است پیام تابلو تنها از طریق تصویر و یا از ترکیب دقیق و ماهرانه تصویر نوشته شود . گرچه ترکیب تصویر و نوشته نشان می دهد که طرح گرافیکی از دو عامل ارتباطی کاملاً متفاوت برخوردار است : یکی نوشته یا کلام به عنوان جایگاه واژه ها و دیگری تصویر به عنوان یک اثر خطی ، چند رنگ ، سه بعدی و یا دارای مفاهیم انتزاعی .
الف _ تصویر : تصویر به عنوان یک عامل ارتباطی به چند صورت قابل ارائه است : 1) تصویر می تواند موضوع پیام باشد که در کنار آن می توان از دیگر ابزار اطلاعاتی مثل نوشته و نشانه و عناصر بصری استفاده کرد . این شیوه در تبلیغات تجاری کاربرد دارد .2) تصویر ممکن است به عنوان نماد ، ویژگی و . . . موضوع پیام جهت القای بهتر پیام به کاربرده شود و گاهی نیز در کنار تصویر ، خود موضوع قرار گیرد .3) تصویر می تواند جهت ارتباط با بیننده و درک محتوای پیام ، از شکل های تجریدی از عناصر بصری مثل بافت ، حجم ، رنگ و کیفیات بصری مانند ریتم ، تعادل و . . . باشد .
ب _ نوشته : نوشته به عنوان مفهومی در علایم و تابلوها می تواند به تنهایی و به وسیله حروف الفبا حامل پیام باشد و یا در کنار دیگر عناصر مانند تصویر به منظور ارائه بهتر پیام به کار رود ، همچون تابلوهای تبلیغاتی . اما در برخی دیگر که بیشتر دارای علائم تصویری می باشند بنا به ضرورت و تفهیم بیشتر ، کارایی دارد ، مانند علایم راهنمایی و رانندگی .
کاربرد نوشته از لحاظ بصری ، جدا از مفهوم ، باید با روح پیام مناسبت داشته باشد ، به عبارت دیگر ، نحوه قرارگیری نوشته در تابلو و نیز فرم طراحی حروف و رنگ آن هماهنگ باشد . توضیحات زیر چگونگی هماهنگی حروف و نوشته در تابلو را بیان می دارد :
1- نحوه قرارگیری نوشته : در جای گذاری نوشته در تابلو، سه شیوه را می توان معرفی کرد :
الف) سمت چپ ، ب) سمت راست ، ج)وسط تابلو ، کاربرد حروف جدا از روش های فوق باید با آگاهی باشد تا وحدت عناصر تابلو را حفظ کند . فاصله و فضای بین حروف باید متناسب با اندازه آن باشد . فواصل ناهماهنگ بین حروف و کلمات ، به عبارتی دیگر فشردگی یا گسیختگی آن ها ، قابلیت خواندن را کم کرده، باعث آشفتگی بصری می شود ، در این مورد فواصل خطوط نیز حائز اهمیت است. رعایت این مسئله در مورد حروف فارسی مهم تر است؛ زیرا این خط دارای صعود و نزول های بیشتری بوده، پس مستلزم فاصله گذاری بیشتری است . برای تأکید بر واژه هایی چون عناوین کافیست با افزودن فاصله سطرها با دیگر خطوط و یا تکرار آن ها در زمینه حاشیه و نیز حروف بزرگ ، وزن و رنگ استفاده کرد. فاصله گذاری حاشیه سطرنوشته ها حائز اهمیت است . عموماً از نظر بصری بهتر است که فواصل حاشیه ای به طور افقی در طول قاعده تابلو بیشتر باشد تا در ارتفاع .
2-اندازه حروف : انتخاب اندازه حروف عمدتاً بستگی به فضای کار دارد . با تعیین اندازه ارتفاع حروف در تابلو چنانچه شکل اولیه پانل از قبل تعیین نشده باشد، می تواند در تعیین شکل تابلو مؤثر باشد . مثلاً در یک تابلو باید پیامی متشکل از شش کلمه قرار گیرد. اگر ارتفاع حروف جهت رؤیت به موقع آن 30 سانتی متر محاسبه شود می بایست جهت یک سطری یا دو سطری نوشتن متن ، اندازه مناسبی را برای تابلو در نظر گرفت. در عین حال طراحان باید اشکال مختلفی را مد نظر قرار دهند تا ابعاد مناسبی برای تابلو، بویژه تابلوهایی که به طور متحدالشکل ساخته می شوند، بیایند و این ابعاد بتوانند جوابگوی کلیه ضروریات تابلو و همچنین با رعایت هماهنگی با محیط آن باشند .
3- فرم حروف : حروف ، با توجه به انتخاب آن ها در تابلو ، خوب یا بد جلوه می کنند . استفاده از حروف نامناسب باریک یا ضخیم و . . . می تواند خوانایی و تشخیص نوشته را دشوار سازد . مثلاً در یک تابلو که دارای پیام مطبوعاتی است ، باید از حروف کلاسیک و خوانا استفاده کرد. استفاده از حروف برجسته، از قابلیت رؤیت آن ها می کاهد. این حروف ممکن است دارای ضخامت بوده و یا هر حرف جداگانه ، به وسیله پایه ای ، به زمینه ی تابلو متصل شده باشد که بر اثر تابش نور خورشید یا نور مصنوعی روی تابلو ، سایه تشکیل شده بر اثر برجستگی حروف و ادغام با آن باعث ناخوانایی تابلو گردد . البته این گونه روش ها به منظور تنوع در ساخت علائم مناسب است و برای رفع این مشکل می توان از حروف روشن بر روی زمینه تیره استفاده کرد . این مسئله علاوه بر ایجاد کنتراست بین آن دو مانع از ایجاد سایه می شود و همچنین می توان نوشته را بر روی زمینه مناسب با خطوط محیطی نوشته و یا کادری مستقل از آن ترسیم کرد سپس بر روی تابلو نصب کرد . ترکیب حروفی کلمات نیز نیاز به توجه و دقت دارد .حتی در انتخاب فرمی از حروف ممکن است یک یا دو حرف در یک عبارت نازیبا باشد و این امر بر کل ترکیب نوشته تأثیر منفی می گذارد . واژه ها از روی ترکیب کلی آن ها خوانده می شود نه شکل حروف . همان گونه که عنوان شد برای علائم ، می توان فرمی از حروف را انتخاب کرد و یا طراحی حروف نمود که البته یک طراحی حروف موفق و مناسب می تواند جذابیت طرح تابلو را افزایش دهد . در طراحی حروف باید به دو خصوصیت یعنی محتوا و زیبایی حروف توجه شود، حروفی که طراحی می شود شاید برای یک ملت یا یک زبان دارای مفهوم باشد . اما وقتی جنبه بین المللی به آن بدهیم ، حروف برای افرادی با زبان های بیگانه به صورت خطوط بدون مفهوم در تابلو به چشم می خورند . لذا حروف طراحی شده باید به گونه ای طراحی شود که برای افرادی با زبان های بیگانه دارای زیبایی باشد. در بعضی از روش ها طراحی حروف ، فقط جنبه تجاری یا کاربردی نوشته را در نظر می گیرند. در این موارد ، خط به حد زیادی از ریشه سنتی خود جدا می شود .
از دیدگاه تزئینی ، خطوط قدیمی مثل نستعلیق و . . . دارای تناسب و در عین حال زیبا هستند. ولی قابل ذکر است که شکل حروف باید تمایل به سادگی داشته باشد که در نتیجه، یک مجموعه کامل از حروف که دارای هماهنگی و شباهت بسیار زیادی هستند به وجود آید که به یقین به خوانا بودن آن کمک زیادی می کند و این مسئله از موارد ضروری کاربرد خط در تابلو می باشد، چرا که در رفت و آمد سریع شهری، پیام آن ها باید سریع منتقل شود، اما همانطور که گفته شد ، در کنار خوانایی می بایست به مسئله زیبایی حروف نیز توجه شود، البته زیبایی حروف نباید به خوانایی لطمه بزند، در فرم حروف نیاز به استفاده از عناصر زیادی برای به وجود آمدن زیبایی نیست، زیبایی فقط باید وقفه ای را در بیننده ایجاد کند تا دیگر مشخصات جمله یا نوشته، فرصتی برای دیده شدن پیدا کند و مخاطب را در جریان محتویات خود قرار دهد . امروزه با رواج کالاهای مصرفی و تنوع آن ها، بازار دائمی برای آثار تبلیغاتی به وجود آمده است که با استفاده از خط درگرافیک تهیه شده که نشانگر رابطه گسترده خط و گرافیک می باشد .
ترکیب بندی خط در آثار گرافیکی را باید از اساسی ترین بخش های کار طراحی حروف برشمرد. چگونگی خطوط و تصاویر و انتخاب نوع خط و رابطه دقیقش با موضوع در فضای انتخابی و فضای خالی و نقاط طلایی واقع در صفحه برای به وجود آوردن یک اثر جذاب گرافیکی، لازم و ضروری است. در واقع یک طراح گرافیک نیاز مبرمی به شناخت خطوط و استفاده بجا از آن ها یا طراحی انواع دیگر خطوط دارد. برای توضیح بیشتر رابطه خط با گرافیک ، به بررسی طراحی حروف فارسی در تابلوهای تبلیغاتی می پردازیم : الف) در جایی که خط در متن تصویر به کار نمی رود و نقش تصویری بر عهده ندارد ، باید به گونه ای به کار برده شود که به تصویر لطمه نزند .ب) در تابلو ، حروفی که در حد هماهنگی و اتحاد یا تصویر به کار برده می شوند باید طوری طراحی شوند که در همگونی با تصویر ، روحیه و محتوای آن را دربر داشته باشند و دارای قدرت کافی از نظر بصری باشند. ج) طراحی حروف باید با شخصیت و موضوع تابلو مناسب باشد و دارای قابلیت خوانایی از دور باشد. ظرفیت تصویر خوانی در به کارگیری حروف باید کاملاً رعایت شود که برای دستیابی به این مسئله باید به مواردی از قبیل تأثیر و قدرت تابش رنگ ها و نیز ضخامت و اندازه حروف توجه کافی نمود. د)در اغلب تابلوها،کنتراست رنگی خط با متن تابلو وجود داشته باشد. تا جایی که ممکن است باید هویت فرهنگی تابلو حفظ شود
4- رنگ حروف : ایجاد یک کنتراست مناسب ، تأثیر فراوانی در خوانایی متون یک تابلو به جای خواهد گذاشت .
5- قابل رؤیت بودن حروف : حروف متن تابلو باید در یک زمان خاص دیده و خوانده شوند که ممکن است، بسته به نوع طراحی، سریع یا دیر خوانده شوند . چنانچه سرعت خواندن و تشخیص نوشته ها ضروری باشد باید در اندازه حروف دقت کافی مبذول داشت. در استفاده یا در موارد خاص طراحی حروف، باید به مسائلی چون میزان سواد و سن مخاطب توجه کرد .
6- عوامل مؤثر در خوانایی حروف : این عوامل را می توان به پنج بخش تقسیم کرد : اندازه و وزن ، ضخامت ، کنتراست یا زمینه ، عدم فشردگی ، پیوستگی عناوین با متن .
ج) نشانه : نشانه تصویر ، کلمه و نام است که ساده ، مختصر و مفید می باشد و بر دو گونه است : نشانه های تصویری و نشانه های نوشتاری .
1- نشانه های تصویری؛ تصاویری که مفهوم نمادین آن ها با موضوع رابطه غیرمستقیم دارد و تصویر موضوع را به ذهن متبادر می کند. مثل تصویر سیمرغ و پرنده برای آژانس های هواپیمایی مسافرتی .ب –تصاویری که مفهوم نمادین آن ها با موضوع رابطه مستقیم دارد، مثل تصویر کتاب برای یک کتابفروشی. ج- تصاویری که مفهوم نمادین آن ها با موضوع نه ارتباط مستقیم و نه غیرمستقیم دارد و انتخاب آن ها به عنوان نشانه ، نمایشی از بستگی موضوع با دیرینگی امنیتی یا ملی تصویر است ، مثل انتخاب نقوش بومی و ملی برای نشانه ها .د- تصاویری که به صورت مجرد و انتزاعی که ابتدا حاوی مفهوم و اشاره نیستند ، بلکه پس از انتخاب به عنوان نشانه ، به تدریج مفهوم را در بر می گیرند .
2- نشانه های نوشتاری : این نشانه ها به جای تصویر در طراحی شان از حروف استفاده می شود و دو قسم دارند : مونوگرام ها که نشانه هایی هستند که با حروف اول نام موضوع طراحی می شوند و لوگوتایپ ها که نشانه هایی هستند که در آن ها نام کامل موضوع طراحی می شود .
– وسایل انتقال: وسایل انتقال ، عناصر بصری هستند که کلیه آثار تجسمی را قابل رؤیت می کنند و عبارتند از : نقطه ، خط ، سطح ، حجم ، شکل ، بافت ، سایه روشن ، رنگ ، مقیاس و حرکت . این عناصر ، ماده خام تمام اخبار بصری هستند و به شکل های مختلف باهم ترکیب می شوند . انتخاب این عناصر و طرز تأکید بر برخی از آن ها در یک اثر بستگی به ساخت و نوع کار دارد. یک اثر بصری مثل تابلو را می توان از زوایای مختلف بررسی کرد. ولی بهترین شیوه برای درک اثر، تجزیه آن به عناصر تشکیل دهنده اولیه آن است. این عمل، فهم ما را از یک کار بصری بسیار عمیق تر می کند و نیز برای تجسم اولیه یک تصویر و تعبیر و تفسیر آن از طرف بیننده سودمند است. عناصر بصری جهت ایجاد وحدت و همبستگی در یک اثر می توانند مؤثر واقع شوند و بدین منظور نیاز به اجزای تشکیل دهنده ای دارند که کیفیت مطلوب را ایجاد نمایندو عبارتند از : ریتم ، تعادل ، کشش و . . .
– نقطه : ساده ترین و تجزیه ناپذیرترین عنصر در ارتباط بصری است که معمولی ترین شکل آن، گرد است. نقطه در هر موقعیت مکانی، چشم را شدیداً به خود جذب می کند. چند نقطه خاصیت اتصال دارد و به عبارتی، چشم را راهنمایی می کند .
– خط : اگر تعداد نقاط بسیار زیاد باشد و با هم ترکیب شوند و قابل تشخیص به صورت فردی نباشند به خط تبدیل می شوند. خط از اثر حرکت ابزارهایی مثل روی صفحه بوجود می آید که دارای طول، عرض یا ارتفاع می باشد. خط دارای جهت ، هدف ، توان و انرژی زیاد است و ساکن نیست . خطوط، محیط و حدود تصویر را تعیین می کند که داخل سطح ایجاد می شود .
– شکل : از به هم پیوستن خطوط و سطح ایجاد می شود . اشکال سه گونه اصلی دارند : مربع ، مثلث و دایره ، که هر یک از حالات ویژگی های خاص خود را دارند . از ترکیب این سه گونه اصلی، کلیه شکل های موجود را می توان ساخت .
– حجم : حجم شکلی است دارای سه بعد که از پیوستن سطوح در فضا حاصل می شود .
– مقیاس : اندازه شکل ها را نسبت به هم مقیاس یا اشل می گویند. تمام عناصر بصری می توانند تأثیر یکدیگر را تعدیل کرده و تغییر دهند و مهم ترین عامل آن مقیاس است. درواقع عنصری کوچک به نظر می آید که در مجاورت عنصری بزرگ قرار بگیرد. نتایج بصری حاصل از مقیاس مطلق نیستند و به آسانی تغییر می کنند .
– حرکت : عنصر بصری حرکت، بیشتر به طور کاذب در صفحه دو بعدی طراحی می شود و در واقع صورت حقیقی ندارد و می توان با عواملی چون ریتم و آهنگ در ترکیب بندی، حالت حرکت را القا کرد.
– رنگ : رنگ ها علاوه بر تأثیر بصری ، دارای اثرات روانی شایانی هم می باشند . جوامع با توجه به فرهنگ و موضوعاتی که در اطراف آن ها وجود دارد، هر رنگی را به عنوان سمبل برای موضوعی محسوب می کنند . این سمبل ها دارای مفاهیمی هستند که در هر جامعه ای براساس فرهنگ و ساختار فکری آنان از رنگ پی ریزی می شود .انتخاب رنگ عموماً در این مورد به گونه ای صورت می گیرد که تابلوها از فواصل دور ، گیرا و جذاب به نظر برسند و از رنگ هایی که در مقابل هم ایجاد کنتراست می کنند، استفاده بیشتری می شود . مثل سیاه و سفید ، زرد و آبی ، سرمه ای و نارنجی و . . . قطع اثر در ارائه رنگ آن بسیار مؤثر است. اصولاً شلوغ بودن اثر از نظر رنگی به خصوص از فواصل دور، رساندن پیام را دشوار و گاهی نامفهوم می نماید و بیننده ای که در حال راه رفتن یا در داخل وسیله نقلیه قرار دارد، فرصت چندانی برای تأمل و دقت در ساختار و درک پیام را نخواهد داشت. در صورتی که بخواهیم بنا به هر دلیلی شلوغی رنگ داشته باشیم باید با علامت یا فلشی، توجه مخاطب را به محتوا پیام اصلی جلب کنیم . البته این علامت در قالب اشارات رنگی به کار خواهد رفت نه به طور واضح و آشکار . این موضوع و بکارگیری آن دارای تکنیک ها و روش های گوناگونی است که به مهارت و تجربه طراح بستگی خواهد داشت . سطح رنگ ، در بیشتر موارد ، هرچه گسترده تر باشد ، دارای تأثیر گذاری بیشتری خواهد بود و به همین سبب است که اکثر آگهی ها را کنار هم روی دیوار می چسبانند .
مرتضی فاتحی کارشناس طراحی صنعتی
منبع: https://www.adscimag.com
