اوقات فراغت به‌عنوان یک پدیده فرهنگی- اجتماعی که در ابعاد مختلف اقتصادی- سیاسی و … نیز مؤثر است موضوع مشترک بین تمام اقشار جامعه است. اوقات فراغت به جهت داشتن ویژگی‌های خاص از یک‌سو موردتوجه و عنایت دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت و مسئولان امور فرهنگی و از طرف دیگر روان شناسان و جامعه شناسان قرارگرفته است.
شرکت در برنامه های اوقات فراغت در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تأثیر بسزایی دارد. پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان و برنامه‌ریزی برای هدایت رفتاری و شکوفا کردن استعدادهای خدادادی آنان از ارکان فلسفه وجودی معاونت پرورشی وزارت آموزش‌وپرورش است. فضای مدرسه هرچند از امکانات پرورشی و مربیان کارآمد هم برخوردار باشد، به‌تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای روانی و تربیتی کودکان و نوجوانان باشد.
دانش‌آموز ساعاتی را در مدرسه به آموزش و فراگیری دروس اشتغال دارد و بخش دیگر اوقات خود را در خانه می‌گذراند. علاوه بر این برهه زمانی دیگری نیز وجود دارد که در رشد استعدادها یا ایجاد مشکلات رفتاری و روانی آنان تنش چشمگیری دارد. آن‌وقتی است که دانش‌آموز در مدرسه به‌مقتضای سن و سال در جمع همسالان و دوستان می‌بایستی اوقات فراغت خود را در اماکنی تحت نظارت مربیان مجرب در امور کودکان و نوجوانان غنی نماید؛ بنابراین ازاین‌جهت توجه به اوقات فراغت و اثر آن در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و مقایسه این پیشرفت در دانش آموزان دارای اوقات فراغت و فاقد اوقات فراغت حائز اهمیت هست و برنامه‌ریزی لازم و دقیق برای پاسخگویی به نیازها و احتیاجات این دانش آموزان باید صورت بگیرد.
به نظر می‌رسد که استفاده از اوقات فراغت در همه جامعه با میزان و درجه توسعه‌یافتگی آن ارتباط داشته باشد. اصولاً اوقات فراغت و برنامه‌ریزی آن‌یکی از معیارهای شناخت توسعه‌یافتگی است. برنامه‌ریزی اوقات فراغت بیشتر باید با مسائل توسعه‌یافتگی جامعه هماهنگی شود و جنبه زیربنایی و اساسی داشته باشد. اوقات فراغت و تأمین امکانات برای گذراندن آن باید در برنامه‌ریزی‌های عمرانی و زیربنایی مطرح و سرمایه‌گذاری لازم روی آن انجام شود، زیرا درواقع توسعه عبارت است از استفاده بهینه از امکانات و نیروی انسانی و استفاده بالفعل آنان برای زندگی مطلوب‌تر افراد جامعه.
در برنامه‌ریزی اوقات فراغت در درجه اول دانش آموزان را باید ازلحاظ سن و جنس طبقه‌بندی کرد و فهرستی از نیازهای هر مقطع و رده را تهیه کرد.
مسئله مهم که باید به آن توجه کنیم، این است که بیشتر مفاسد و گرفتاری‌ها و انحرافات جوانان و نوجوانان بیکاری است. برعکس غنی‌سازی اوقات فراغت جهت جذب دانش آموزان و پرورش ابعاد مختلف شخصیت آن‌ها به اصلاح جامعه کمک می‌کند.
نوجوانان و جوانان پرانرژی‌ترین افراد هستند و این انرژی‌ها به‌هرحال باید مصرف شود، اما اگر در جهت سازنده مصرف نشود جوانان و نوجوانان راهی برای مصرف آن پیدا می‌کنند و به دلیل بی‌تجربه بودن به راه های غیر سازنده و منحرف کشیده می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که بسیاری از آسیب‌های جسمی، روانی در زمان بیکاری و اوقات فراغت بدون برنامه اتفاق افتاده است.
رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: «ان ا… یبغضوشاف الافارغ»، خداوند دوست ندارد که جوانی فارغ باشد. مقصود در اینجا دوره بیکاری و تنهایی و دوره‌ای است که انسان با شیطان زندگی می‌کند و به این سبب امکان مفاسد در آن بیشتر است.
طبق بررسی‌های به‌عمل‌آمده یکی از عوامل بزهکاری‌های نوجوانان و جوانان استفاده ناصحیح از اوقات فراغت است. این گروه از افراد بنابر اقتضای سن و ویژگی‌های جسمی- روانی می‌خواهند اساس موجود را درهم بریزند و دنیایی مطابق میل و سلیقه خود بنا کنند. ما نمی‌توانیم جلوی بروز این حالت را در نوع بشر بگیریم، ولی با آگاهی از آموزش‌های غیررسمی و روان شناسی تربیتی می‌توانیم آن را در جهت مثبت هدایت کنیم. با توجه به تعاریف فوق و نیازهای جسمی- روانی و اخلاقی دانش آموزان ایجاب می‌کند که برنامه‌ریزی لازم و دقیق برای پاسخ آن احتیاجات از طرف دستگاه‌های ذی‌ربط صورت گیرد و نسبت به سازندگی و ایجاد فضاهای پرورشی با جاذبه برای نوجوانان مبادرت گردد و برای آنان امکانات و برنامه‌های پرورشی کارآمد مهیا شود.
گروه‌های سنی جوان و نوجوان نیز برنامه‌ها و گرایش‌های ویژه خود را جهت پرداختن به‌وقت آزاد دارند. تحقیقی که در سال ۱۳۵۴ از اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه تهران انجام‌گرفته است، نشان می‌دهد که عوامل مؤثر در چگونگی اوقات فراغت دانشجویان عوامل مادی (فقر و نبودن امکانات) عوامل روانی (دلسردی و ترس از آینده) عوامل سیاسی و اجتماعی نظایر آن است، به‌طورکلی اوقات بیکاری دانشجویان به اموری نظیر کارهای شخصی، خانوادگی، وسایل ارتباط‌جمعی، مطالعه، ورزش و گردش با دوستان می‌گذرد، اوقات فراغت این دسته بیشتر است.
-
نقش ورزش‌ها درگذران اوقات فراغت دانش آموزان
ساموئل کینگ جامعه‌شناس انگلیسی معتقد است که ورزش و تفریح امروز جنبه سرگرمی ندارد، بلکه به‌منزله عواملی برای تأمین سلامت جسمانی و اجتماعی به کار می‌رود.
در سنین پایین‌تر طبعاً بازی‌ها، فعالیت‌های هدایت نشده و نامنظم و بی‌برنامه‌ای هست و در مقایسه با ورزش‌ها اولویت‌دارند و همیشه شاهد آن هستیم که کودکان گروه‌گروه در کوچه و خیابان تن به این فعالیت‌ها می‌دهند و آن هنگام که وسیله مناسبی (زمین و وسایل بازی) در دسترس آن‌ها قرار می‌گیرد، تمایل بیشتری در این زمینه از خود نشان می‌دهند. درواقع فقدان امکانات موردنظر تمایلات افراد را درزمینهٔ ورزش و بازی تحت تأثیر قرار می‌دهد.
-
مطالعه و تفریح
مطالعه برای گذران اوقات آزاد از دیدگاه موردنظر این تحقیق هست، بلکه اساساً وسیله‌ای مؤثر در جهت کسب معلومات و دانش‌هاست. مطالعه افق دید را وسیع‌تر و فکر را روشن‌تر و حافظه را ورزیده کرده و بر غنای ذهن و تنوع محتویات آن می‌افزاید.
مطالعه اگر به‌منظور وقت‌کشی و پر کردن خلأ ء های سازمانی و بدون انگیزه باشد و با اشتیاقی خاص صورت گیرد، فواید ویژه خود را داراست. به‌عنوان نمونه، مطالعه یک روزنامه به‌طور عادی و بدون ذوق و شوق ویژه‌ای ذهن فرد را بی‌اثر ازآنچه می‌خواند، نمی‌گذارد و خواه‌ناخواه پیام‌هایی درون مغز می‌رساند، به همین خاطر در جهان لذتی که بامطالعه برابری می‌کند، موجود نیست.
-
اهمیت اوقات فراغت در بهداشت روانی
انسان تمایل دارد اوقات فراغت که از کار اجباری و وظیفه‌ای خارج می‌شود به‌نوعی به تفریح و یا سرگرمی بپردازد و این تمایل از نیازهای اساسی محسوب می‌شود، چگونگی گذران اوقات فراغت در هر جامعه به عواملی بستگی دارد که باید به فرهنگ و امکانات مالی فردی و اجتماعی به‌عنوان دو عامل مهم اشاره نمود.
امروز روان شناسان عقیده دارند که تفریح و سرگرمی نقش مهمی در پرورش قوای جسمانی، فکری، اخلاقی و رفتاری دارد و چنانچه از این اوقات به‌خوبی و به‌طور صحیح استفاده شود در پیشگیری از کج‌روی‌ها و انحرافات می‌تواند به نحو چشمگیری مؤثر باشد و باید افراد فرصت‌هایی داشته باشند تا هدف‌های مشخص و معین را دنبال نمایند و به رشد همه‌جانبه شخصیت خود بپردازند.
-
برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت
برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت همانند برنامه‌ریزی‌هایی که در زمینه‌های دیگر صورت می‌پذیرد نوعی فرایند هدف‌دار دارد. در برنامه‌ریزی اوقات فراغت باید عوامل زیر در نظر گرفته شود:
۱) نیازها:
در یک برنامه‌ریزی دقیق برای اوقات فراغت باید به نقش نیازها توجه نماییم. آنچه در برنامه اوقات فراغت آورده می‌شود، باید جوابگوی نیاز طبیعی و معمولی جوان باشد واو را از مسیر طبیعی منحرف نسازد. مثلاً اگر دختر ۱۵ ساله‌ای علاقه‌مند به شرکت در فعالیت‌های گروهی سالم است، این علاقه ناشی از نیاز به تعلق داشتن به گروه هست که یک نیاز طبیعی است، باید از نیازهای کاذب و تمایلات نامطلوب منفک شود. پس در برنامه‌ریزی این مهم باید در نظر گرفته شود.
۲) اولویت‌ها:
در برنامه‌ریزی اوقات فراغت اولویت‌ها باید موردتوجه قرار گیرد. نیازها بر اساس درجه اهمیت آن‌ها برآورده می‌شود و اگر در خانواده‌ای نیازهای اولیه و اساسی نوجوانان از قبیل خوراک و پوشاک هنوز برآورده نشده است، درست به نظر نمی‌رسد که هزینه زیادی صرف خریدن دوربین فیلم‌برداری شود؛ و یا اگر نوجوانی نیاز به کلاس های کمک‌آموزشی دارد و ازلحاظ درسی لازم است که زمانی را به‌غیراز ساعات موظف خود به درس خواندن بپردازد، درست آن است که اولویت اول را به این مهم اختصاص دهد و وقت کمتری را صرف تماشای سریال نماید.
۳) امکانات موجود:
در برنامه‌ریزی اوقات فراغت باید از امکانات موجود استفاده بهینه کرد و هر نوجوانی و یا هر خانواده‌ای در برنامه‌ریزی اوقات فراغت چنانچه امکانات موجود را در نظر بگیرد و بخواهد به بلندپروازی‌های جاه طلبانه جامه عمل بپوشاند، درواقع به بروز توقعات نابجا کمک کرده است، اما این بدان معنی نیست که والدین سرگرمی را جزو نیازهای فرزندان تلقی نموده و برنامه‌ریزی‌های شایسته‌ای در این زمینه انجام دهند.
۴) مشارکت و همفکری:
برنامه اوقات فراغت باید به‌گونه‌ای طرح‌ریزی شود که در آن از نظریات افراد شرکت‌کننده در برنامه‌ریزی استفاده شود. همچنین برنامه باید به‌نوعی جوابگوی خواسته‌های معقول و منطقی آن‌ها باشد، در غیر این صورت یک برنامه تحصیلی ارائه خواهد شد و به‌جای اینکه فعالیت‌های خاص فرح‌بخش تلقی گردد، عذاب‌آور و فشارزا خواهد بود.
۵) مسؤولیت پذیری:
در برنامه‌ریزی اوقات فراغت و اجرای آن وظایف و مسؤولیت‌ها باید مشخص گردد و هر کس موظف است وظایف محوله را خود انجام داده و احساس مسؤولیت نمایند و برای یکدیگر ارزش قائل شوند.
۶) پیش‌بینی اتفاقات احتمالی:
کسانی که برای اموری دست به برنامه‌ریزی می‌زنند باید اتفاقات احتمالی را با آینده‌نگری خاص پیش‌بینی نمایند. معمولاً نوجوانان به خطرات احتمالی فکر نمی‌کنند و تصور می‌کنند که خود به‌تنهایی در حل مشکلات قادر هستند و چنانچه برای مورد احتمالی پیش‌بینی‌های لازم انجام نگیرد، ممکن است نوجوان از خود رفتارهای پرخاشگرانه و ناپسند احتمالی را بروز دهد. همچنین مواقعی لازم است والدین خطرات و موانع احتمالی را به فرزندان متذکر شوند و آن‌ها را درزمینهٔ آینده‌نگری و امکان وقوع موانع احتمالی آموزش دهند.
ادامه دارد…
منبع: ویستا
گردآوری‌شده توسط پایگاه دانستنی آنلاین
